Τροφική δηλητηρίαση ή γαστρεντερίτιδα;

Γράφει ο
Στέργιος Τασιόπουλος
Παθολόγος
Διευθυντής Ζ’ Παθολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Αρκετές είναι οι περιπτώσεις που έπειτα από μια κοινωνική εκδήλωση ή ένα γεύμα σε εστιατόριο καταλήγουμε με πόνο στην κοιλιά, εμέτους και διάρροιες και αναρωτιόμαστε αν φταίει κάτι που φάγαμε ή ο διπλανός μας που πριν λίγες μέρες είχε παρόμοια συμπτώματα.

Συχνά το αίτιο είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, ακόμη και μετά από ειδικό έλεγχο, καθώς τα συμπτώματα είναι παρόμοια και οι διαγνωστικές εξετάσεις δεν αποκαλύπτουν πάντα την αιτία. Η διάκριση, όμως, μεταξύ τροφικής δηλητηρίασης και γαστρεντερίτιδας μπορεί να έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η πρόγνωση και η βαρύτητα διαφέρουν, ενώ η αποκάλυψη πιθανής «εστίας» μολύνσεως μπορεί να εμποδίσει την περαιτέρω διασπορά.

Τροφική δηλητηρίαση

Η νόσος που προκαλείται από την κατανάλωση τροφίμων ή ποτών (συμπεριλαμβανομένου του νερού) που έχουν μολυνθεί με ιούς, βακτήρια, τοξίνες (τοξικά προϊόντα βακτηρίων), παράσιτα ή χημικές ουσίες. Η μόλυνση μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε στάδιο της παρασκευής, επεξεργασίας, μεταφοράς ή αποθήκευσης των τροφίμων και συνήθως είναι αποτέλεσμα της μεταφοράς παθογόνων μικροοργανισμών στα τρόφιμα κατά την επαφή τους με μολυσμένα χέρια, αντικείμενα, επιφάνειες ή άλλα μολυσμένα τρόφιμα. Το πρόβλημα είναι εντονότερο σε ωμά, έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα όπως σαλάτες, αλλαντικά, όστρακα και θαλασσινά, μη παστεριωμένο γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα, καθώς και σε ατελώς μαγειρεμένα κρέατα και πουλερικά. Πληθώρα μικροβίων μπορούν να προκαλέσουν τροφική δηλητηρίαση, τα συχνότερα όμως αίτια είναι: Καμπυλοβακτηρίδιο, Κλωστηρίδια, Κολοβακτηρίδια (Escherichia coli), Λάμβλια, Λιστέρια, Σαλμονέλλα, Σιγκέλλα, Σταφυλόκοκκοι.

Γαστρεντερίτιδα

Πρόκειται για μη ειδικό όρο που υποδηλώνει φλεγμονή του γαστρεντερικού συστήματος και υπό την ευρεία έννοια περιλαμβάνει και την τροφική δηλητηρίαση. Συνήθως, όμως, με τον όρο γαστρεντερίτιδα περιγράφονται οι ιογενείς λοιμώξεις που προσβάλλουν το γαστρεντερικό σύστημα. Η ιογενής γαστρεντερίτιδα μεταδίδεται άμεσα έπειτα από επαφή με πάσχοντες ή έμμεσα κατόπιν επαφής με επιφάνειες και αντικείμενα ή κατανάλωση τροφίμων και ποτών που έχουν μολυνθεί από πάσχοντες. Συνηθέστεροι εκπρόσωποι των ιών που προκαλούν γαστρεντερίτιδα είναι οι Νοροϊοί και οι Ροταϊοί.

Η αναζήτηση ύποπτων επαφών από το πρόσφατο ιστορικό των ασθενών, η διερεύνηση της κατανάλωσης ύποπτων τροφίμων και ποτών, αλλά και εξειδικευμένες εξετάσεις όπως καλλιέργειες, ανίχνευση τοξινών ή ταχεία μοριακή ανίχνευση παθογόνων γαστρεντερικού στα κόπρανα, συχνά οδηγούν στη σωστή διάγνωση και στην κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.

Κλινική εικόνα

Πυρετός, κοιλιακός πόνος (συχνά με αυξομειούμενη ένταση που προσωρινά υποχωρεί έπειτα από κένωση), ναυτία, έμετοι και διάρροιες αποτελούν κοινά συμπτώματα και των δύο καταστάσεων. Η τροφική δηλητηρίαση, όμως, συνήθως έχει βαρύτερη κλινική εικόνα και μεγαλύτερη διάρκεια από την ιογενή γαστρεντερίτιδα, η οποία συνήθως υποχωρεί εντός 1-3 ημερών.

Πρόληψη

Η τήρηση των απαραίτητων μέτρων ατομικής και οικιακής υγιεινής, καθώς και των κανόνων ασφαλούς διαχείρισης τροφίμων και ποτών είναι συνήθως επαρκή μέτρα για την πρόληψη της τροφικής δηλητηρίασης και της ιογενούς γαστρεντερίτιδας. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται όταν ταξιδεύουμε σε χώρες υψηλού κινδύνου, οπότε απαιτείται επιπλέον να καταναλώνουμε αποκλειστικά εμφιαλωμένο νερό (ακόμη και για το βούρτσισμα των δοντιών), να αποφεύγουμε τα παγάκια και να προσέχουμε ιδιαίτερα τι τρώμε και από πού, αποφεύγοντας τις ωμές και τις μη επαρκώς μαγειρεμένες τροφές.

Αντιμετώπιση

Και οι δύο καταστάσεις μπορεί να είναι αυτοπεριοριζόμενες. Στις βαρύτερες περιπτώσεις απαιτείται συμπτωματική αγωγή ή και εξειδικευμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Η αφυδάτωση που προκαλείται από τους εμετούς και τις διάρροιες συχνά οδηγεί σε έντονη δίψα, ξηροστομία, μειωμένη διούρηση, έντονη αδυναμία, ζάλη και λιποθυμική τάση.

Η έγκαιρη αντιμετώπιση της αφυδάτωσης έχει μεγάλη σημασία και γίνεται με αναπλήρωση υγρών:

• από του στόματος, όπου αυτό είναι εφικτό, συχνά με χρήση ειδικών διαλυμάτων που περιέχουν ηλεκτρολύτες
• ενδοφλεβίως, όταν η αφυδάτωση είναι σοβαρή ή οι συνεχιζόμενοι έμετοι παρεμποδίζουν την από του στόματος λήψη υγρών.

Αντιεμετικά και αντιδιαρροϊκά φάρμακα χορηγούνται με μεγάλη προσοχή και μόνο υπό την καθοδήγηση ιατρού, καθώς (ιδίως στην περίπτωση της τροφικής δηλητηρίασης) μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητα συμβάματα και επιπλοκές.

Η γαστρεντερίτιδα προκαλείται κατά κανόνα από ιούς και στην αντιμετώπισή της δεν έχουν θέση τα αντιβιοτικά. Αντίθετα, ειδική θεραπευτική αγωγή απαιτείται σε ορισμένες περιπτώσεις τροφικής δηλητηρίασης από βακτήρια, παράσιτα, χημικές ουσίες και τοξίνες.

Σε κάθε περίπτωση συμπτώματα και κλινικά σημεία αφυδάτωσης, έμετοι ή διάρροιες με πρόσμιξη αίματος, έντονος κοιλιακός πόνος, υψηλός πυρετός, επιμονή των συμπτωμάτων για περισσότερες από δύο ημέρες και εκδηλώσεις από άλλα συστήματα πλην του πεπτικού αποτελούν ένδειξη για αναζήτηση ιατρικής βοήθειας.

Αύγουστος 2022