Το πρόγραμμα μαζικού ελέγχου νεογνών με ωτοακουστικές εκπομπές στην καθημερινή πρακτική του ΜΗΤΕΡΑ

Οι ωτοακουστικές εκπομπές αποτελούν μια σύγχρονη μη επεμβατική διαγνωστική μέθοδο, η οποία χρησιμοποιείται ευρέως κατά την τελευταία δεκαετία για τη μελέτη της λειτουργίας του κοχλία (έσω ους).

Γράφουν οι
Ευθύμιος Καλαμπαλίκης, MD
Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος
Επιμελητής ΩΡΛ Κλινικής ΜΗΤΕΡΑ
Ασημίνα Μαχαιρά, MD
Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος
Επιμελήτρια ΩΡΛ Κλινικής ΜΗΤΕΡΑ

Η μέθοδος μετρά κατά τρόπο αντικειμενικό και ανώδυνο την ανταπόκριση του κοχλία υπό μορφή ακουστικής ενέργειας (ήχος).

Υπάρχουν οι εξής κατηγορίες ωτοακουστικών εκπομπών σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του ηχητικού ερεθίσματος που χρησιμοποιείται για να τις παράγει:

• Παροδικά προκλητές ωτοακουστικές εκπομπές (TEOAEs).
• Ωτοακουστικές εκπομπές προϊόντα παραμόρφωσης (DPOAEs).
• Αυτόματες ωτοακουστικές εκπομπές.
• Ωτοακουστικές εκπομπές συχνότητας ερεθίσματος.

Οι συχνότερα χρησιμοποιούμενες στην πράξη είναι οι TEOAEs με τη χρήση ειδικής διάταξης που περιλαμβάνει: ηλεκτρονικό υπολογιστή με κατάλληλο λογισμικό, συσκευή ωτοακουστικών εκπομπών και το αντίστοιχο ηλεκτρόδιο που εφαρμόζεται με ειδικό βύσμα στον έξω ακουστικό πόρο του παιδιού. Αν το παιδί είναι ήσυχο, η εξέταση μπορεί να διαρκέσει μερικά λεπτά. Αυτό αποτελεί και τη βασική προϋπόθεση της μεθόδου, καθώς, αν το παιδί κλαίει ή είναι ανήσυχο, θα πρέπει πρώτα να ηρεμήσει ή να κοιμηθεί, κάτι που απαιτεί συνεχή παρακολούθησή του.

Σε καθημερινή βάση η εξέταση με τη μέθοδο των ωτοακουστικών εκπομπών περιλαμβάνει αρχικά την καταγραφή στους μαιευτικούς ορόφους των νεογνών που οι γονείς τους επιθυμούν την εξέταση με τη βοήθεια μιας συνεργάτιδας μαίας. Αντίστοιχη καταγραφή γίνεται και στο τμήμα προώρων (ΜΕΝΝ 1-2-3).

Η εξέταση γίνεται από το δεύτερο 24ωρο και μετά, καθώς από αυτή τη στιγμή αρχίζουν να εκλύονται θετικές ωτοακουστικές εκπομπές (όπως αναφέρεται βιβλιογραφικά). Τα νεογνά παρακολουθούνται καθημερινά μέχρι την έξοδό τους από το μαιευτήριο και πάντως μέχρι να θετικοποιηθούν οι ωτοακουστικές εκπομπές και στα δύο αφτιά. Η έξοδος από το μαιευτήριο πραγματοποιείται στους ορόφους συνήθως την τρίτη ή την τέταρτη μέρα από τη γέννησή τους σύμφωνα με το νοσηλευτικό πακέτο κάθε νεογνού. Στο τμήμα πρόωρων η έξοδος ποικίλλει ανάλογα με το παθολογικό υπόστρωμα κάθε νεογνού, οπότε η εξέταση γίνεται τις τελευταίες μέρες της νοσηλείας τους.

Ο λόγος αυτής της ιδιαιτερότητας είναι ότι νεογνά στο τμήμα πρόωρων έχουν μεγαλύτερα ποσοστά ανωριμότητας και συνεπώς μεγαλύτερες πιθανότητες έκλυσης αρνητικών ωτοακουστικών εκπομπών. Σε περίπτωση αρνητικών ωτοακουστικών εκπομπών ενημερώνεται ο θεράπων γυναικολόγος, καθώς και οι γονείς, και τους δίνονται αναλυτικές οδηγίες σχετικά με την απαιτούμενη επανεξέταση, η οποία γίνεται σε ένα μήνα στα τακτικά ΩΡΛ ιατρεία κατόπιν ραντεβού.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο έλεγχος της ακοής του νεογνού με ωτοακουστικές εκπομπές αποκλείει τα συνηθέστερα αίτια σοβαρής βαρηκοΐας, δηλαδή βλάβες στο έσω αφτί-κοχλίας. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις βαρήκοων παιδιών με φυσιολογικές ωτοακουστικές εκπομπές στον αρχικό προληπτικό έλεγχο (υπολογίζονται περίπου 15%) λόγω βλαβών σε ανώτερο επίπεδο της ακουστικής οδού (ακουστική νευροπάθεια) ή στις περιπτώσεις βαρηκοΐας που εμφανίζεται μετά τη γέννηση. Αν το παιδί έχει παράγοντες κινδύνου, επιβάλλεται εξαρχής πλήρης παιδοακοολογικός έλεγχος (με Ακουστικά Προκλητά Δυναμικά-ABR).

Βασικό πλεονέκτημα του τρόπου διεξαγωγής της εξέτασης των ωτοακουστικών εκπομπών είναι ότι διεξάγονται καθημερινά στο Νοσοκομείο, συμπεριλαμβανομένων και των Σαββατοκύριακων καθώς και των αργιών, καλύπτοντας πλήρως τις ανάγκες των νεογνών. Αντίγραφο των εξετάσεων δίνεται στους γονείς και κρατείται και στο ηλεκτρονικό αρχείο της κλινικής, εφόσον ζητηθεί.

Τα προβλήματα

Η εφαρμογή των Παροδικά Προκλητών Ωτοακουστικών Εκπομπών (TEOAEs) στο Νοσοκομείο MΗΤΕΡΑ ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1998 για τα νεογνά της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας και τον Ιανουάριο του 2003 για τα νεογνά της Κλινικής.

Σταδιακά αυξήθηκε ο αριθμός των νεογνών που εξετάζονται στους ορόφους, ενώ εξετάζονται όλα τα νεογνά της Μονάδας.
Παρά την άρτια σχεδίαση του προγράμματος προσυμπτωματικού ελέγχου ακοής των νεογνών στο ΜΗΤΕΡΑ, ανακύπτουν συχνά ορισμένα προβλήματα κατά την εκτέλεση των ωτοακουστικών εκπομπών:

• Το περιβάλλον στο οποίο γίνεται η εξέταση πρέπει να έχει απόλυτη ησυχία.
• Το νεογνό πρέπει να είναι ακίνητο και ήσυχο, δηλαδή να έχει μόλις φάει και να κοιμάται. Το διάστημα που διαρκεί αυτή η κατάσταση είναι πολύ μικρό λόγω της παρατεταμένης διάρκειας μητρικού θηλασμού, της περιποίησης των νεογνών από το νοσηλευτικό προσωπικό και των εξετάσεων που πρέπει να κάνουν οι γιατροί και άλλων ειδικοτήτων λ.χ. παιδίατροι, οφθαλμίατροι, ορθοπεδικοί.
• Το βύσμα πρέπει να έχει το κατάλληλο μέγεθος ώστε να προσαρμόζεται αεροστεγώς στον μικρό έξω ακουστικό πόρο του νεογνού, χωρίς να εφάπτεται επί των τοιχωμάτων του.
• Πρέπει να μην υπάρχει εμβρυϊκό σμήγμα ή αμνιακό υγρό στον έξω ακουστικό πόρο.
• Πρέπει να μην υπάρχει αμνιακό υγρό στο μέσο ους λόγω εισρόφησης μέσω της ευσταχιανής σάλπιγγας.
• Πρέπει να μην υπάρχει ανοξία στο έσω ους, η οποία ευτυχώς αποκαθίσταται συνήθως στο πρώτο εικοσιτετράωρο από τη γέννηση.

Στα νεογνά της μονάδας μπορεί να υπάρχουν επιπλέον οι εξής δυσκολίες:

• Συχνά λόγω χαμηλού βάρους και περιγεννητικής ασφυξίας έχουν ανωριμότητα του κοχλία.
• Τα νεογνά με παρατεταμένη ρινοτραχειακή ή ρινογαστρική διασωλήνωση παρουσιάζουν προβλήματα μέσου ωτός.
• Συχνά υπάρχουν σύνδρομα που συμπεριλαμβάνουν και συγγενή βαρηκοΐα.

Είναι λυπηρό για τους ωτορινολαρυγγολόγους που συμμετέχουν στο πρόγραμμα πρώιμης ανίχνευσης της παιδικής βαρηκοΐας με τη χρήση των ωτοακουστικών εκπομπών να βλέπουν νεογνά να μην υποβάλλονται σε έλεγχο για λόγους κόστους, το οποίο αναλογικά κινείται σε εξαιρετικά λογικό πλαίσιο.

Θα πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι παρά τη χρησιμότητά τους, οι ωτοακουστικές εκπομπές δεν είναι σε θέση να διαγνώσουν την όψιμη βαρηκοΐα, π.χ. από μεγαλοκυτταροϊό, που εκδηλώνεται μετά το πρώτο έτος ζωής και γι? αυτό πρέπει να επαναλαμβάνονται μέχρι την ηλικία των 2 ετών σε τέτοιες περιπτώσεις.

Συμπερασματικά, η εφαρμογή αυτού του προγράμματος πρώιμης ανίχνευσης της παιδικής βαρηκοΐας με τη χρήση των ωτοακουστικών εκπομπών επιτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό της κληρονομικής βαρηκοΐας και την έναρξη μιας ειδικής θεραπευτικής αγωγής κατά το πρώτο εξάμηνο της ζωής του μωρού. Τα οφέλη για το νεογνό είναι τεράστια αφού επιτρέπουν τη φυσιολογική ανάπτυξη των επικοινωνιακών του ικανοτήτων.

Bιβλιογραφία
Kemp DT. Otoacoustic emissions, their origins in cochlear function, and use. British Medical Bulletin 2002; 63: 223-241.
Σισμάνης – Αθανασιάδης Αρ., Νικολόπουλος Θ., Αηδόνης Ι. Κοχλιακά Εμφυτεύματα σε παιδιά και ενήλικες (2η έκδοση). Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου, Αθήνα, 2009

Μάρτιος, 2014