Το μέλλον των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα

Εισαγωγή

Γράφει η
Ελευθερία Κρικέλη
Παθολόγος
Διευθύντρια Α΄ Παθολογικής Κλινικής ΜΗΤΕΡΑ

Η ιστορία των μεταμοσχεύσεων είναι ιστορία πλούσια από συνεχείς υπερβάσεις εμποδίων, τα οποία αρχικά φαίνονταν ανυπέρβλητα, καθώς και από συνεχή και άοκνο προσπάθεια ερευνητών ανά τον κόσμο με σκοπό την επιτυχή αντικατάσταση φθαρμένων ιστών και οργάνων με νέα και υγιή, συνδυάζοντας ιδανικά τη μακροζωία και την ποιότητα ζωής. Ο 21ος αιώνας άνοιξε διάπλατα τις πύλες της βιοτεχνολογίας. Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος προκαλεί έκσταση και δέος, ενώ ταυτόχρονα γεννά δυσαναπάντητα ερωτήματα για το πόσο σωστή ή χρηστή μπορεί να είναι η διαχείριση επιτευγμάτων όπως η κλωνοποίηση ή τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, και ποιες θεμιτές λύσεις ή ηθικούς προβληματισμούς μπορεί να εγείρει η παρέμβαση του ανθρώπου στο DNA με τη δημιουργία υβριδίων.

Η πρόοδος στον τομέα της ιατρικής, και κατ? επέκταση στις μεταμοσχεύσεις, έχει κάνει γιγαντιαία άλματα.
Μια γρήγορη ιστορική αναδρομή δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς να αναφερθούμε στον Προμηθέα, ο οποίος επιβίωνε λόγω της αναπλαστικής ικανότητας του ήπατος. Να πρέπει να ερμηνεύσουμε αυτόν τον μύθο ως ένα περιστατικό αυτομεταμόσχευσης;

Ο αντίστοιχος μύθος του Ίκαρου και του Δαίδαλου, με τα κέρινα φτερά που επινόησαν να φτιάξουν για να δραπετεύσουν πετώντας και τα οποία έλιωσαν από την ηλιακή θερμότητα, μήπως θα πρέπει να ερμηνευθεί ως απόρριψη μοσχευμάτων πιθανώς λόγω ανοσιακής ανεπάρκειας;

Στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, στο θαύμα του Χριστού με την επανασυγκόλληση του δεξιού αυτιού ενός πιστού, μήπως έχουμε ακόμα ένα περιστατικό αυτομεταμόσχευσης;
Περνώντας στον 13ο αιώνα, η εκκλησιαστική ιστορία διασώζει το θαύμα των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, των αδελφών γιατρών στη μνήμη των οποίων έχει αφιερωθεί η ιδέα των μεταμοσχεύσεων και οι οποίοι, αφού ακρωτηρίασαν το προσβληθέν από όγκο κάτω άκρο ενός Μαυριτανού, μεταμόσχευσαν στη θέση του ένα υγιές που πήραν από κάποιον που μόλις είχε αποβιώσει.

Από το σημείο αυτό μέχρι να επιτευχθεί η πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση οργάνου, η ιστορία θα καταγράψει πολλές κομβικές ημερομηνίες, που προκαλούν δέος στον αναγνώστη.
Από τον Ιταλό πλαστικό χειρουργό Tagliacozzi, στα μέσα του 17ου αιώνα, φθάνουμε με αργά βήματα, αλλά επώδυνα, στον Ullmann, ο οποίος καθιερώθηκε ως ο πατέρας των ξενομεταμοσχεύσεων καταφέρνοντας μεταμόσχευση νεφρού σκύλου στο λαιμό κατσίκας. Το επίτευγμα του Ullmann δεν είναι εξωπραγματικό, αφού η ξενομεταμόσχευση είναι από τις πλέον ελπιδοφόρες για τη δημιουργία οργάνων με χρήση βλαστικών κυττάρων.

Άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι η χρήση χοίριας ινσουλίνης προηγήθηκε της παραγωγής ανθρώπινης με τη βοήθεια της βιοτεχνολογίας, τη δεκαετία του 1970. Όλες οι προσπάθειες, όμως, των μεταμοσχεύσεων προσέκρουαν σ? ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα, το ανοσιακό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού, το οποίο απέρριπτε το μόσχευμα.
Η πρώτη σημαντική πρόοδος που γνώρισαν οι μεταμοσχεύσεις αναφέρεται το 1902, όταν ο Γάλλος ερευνητής Alexis Carr?l έλυσε το πρόβλημα των ανεξέλεγκτων θρομβώσεων και της ανεπαρκούς κυκλοφορίας των μεταμοσχευμένων οργάνων με τη μέθοδο της τελικοτελικής αναστόμωσης των μικρών αγγείων. Γι? αυτήν του την προσφορά ο Carr?l επάξια κέρδισε το Nobel Ιατρικής.

Η πιο σημαντική χρονολογία στην ιστορία των μεταμοσχεύσεων μετά τον Tagliacozzi είναι όταν το 1954 ο Murray στη Βοστώνη έκανε την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση νεφρού σε μονοωικό δίδυμο, υπερνικώντας έτσι το εμπόδιο της ιστοσυμβατότητας.

Δεκατρία χρόνια αργότερα, ο Christian Barnard ζητωκραυγάζει ότι ο θάνατος δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή μιας νέας ζωής, και με το δίκιο του, αφού πραγματοποίησε την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς.
Το πρόβλημα της απόρριψης των μοσχευμάτων ξεπεράστηκε με δύο σημαντικές ανακαλύψεις στον τομέα της ανοσοκαταστολής το 1960, οπότε εισήχθη στην κλινική θεραπευτική η αζαθειοπρίνη, και κυρίως το 1980, με τη χρήση της κυκλοσπορίνης-Α. Στην κυκλοσπορίνη-Α οφείλεται η κατακόρυφη αύξηση των ποσοστών επιτυχίας μεταμόσχευσης νεφρού και του ανοίγματος του δρόμου και στις μεταμοσχεύσεις άλλων συμπαγών οργάνων.

Η μεταμόσχευση οργάνων περνάει πλέον σε μια νέα εποχή και ο άνθρωπος, ξεπερνώντας και αυτό το εμπόδιο, κατάφερε να ξαναγεννηθεί από τον ίδιο τον άνθρωπο, παίρνοντας ζωή από αυτόν τον ίδιο το θάνατο.

Η Ελλάδα, η χώρα που έχει δώσει τόσα πολλά στην ανθρωπότητα, δε θα μπορούσε να μείνει έξω από το χορό των σημαντικών αυτών εξελίξεων. Τιμής ένεκεν οφείλουμε να αναφέρουμε ενδεικτικά τα κυριότερα επιτεύγματα στον χώρο των μεταμοσχεύσεων που έγιναν στην πατρίδα μας:

• 1968, Θεσσαλονίκη: Μεταμόσχευση νεφρού από πτωματικό δότη, καθ. Χ. Τούντας.
• 1971, Αθήνα: Μεταμόσχευση νεφρού από τον καθ. Σκαλκέα και Ι. Χωματά.
• 1990, Θεσσαλονίκη: Μεταμόσχευση ήπατος από τον καθ. Αντωνιάδη.
• 1990, Υγεία: Πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς – καρδιοχειρουργός Γ. Τόλης.
• 1990, Ευαγγελισμός: Καρδιοχειρουργός Χρ. Λόλας, ιδρυτής προγράμματος μεταμοσχεύσεων καρδιάς.
• 1992, Ευαγγελισμός: Διπλή ταυτόχρονη μεταμόσχευση ήπατος – νεφρού, καθ. Χατζηγιαννάκης.
• 1992, Θεσσαλονίκη: Ο αείμνηστος Σπύρου κάνει την πρώτη διπλή μεταμόσχευση πνευμόνων – καρδιάς.
• 1993, Ευαγγελισμός: Διπλή μεταμόσχευση ήπατος – παγκρέατος, καθ. Χατζηγιαννάκης.
• 1999, Θεσσαλονίκη: Και πάλι στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο επιτυγχάνεται εμφύτευση νησιδίων παγκρέατος – καθ. Β.Παπανικολάου.

Είναι κοινή διαπίστωση ότι από καταβολής κόσμου και όπου υπάρχει άνθρωπος, ο άνθρωπος νοιάζεται για τον συνάνθρωπό του.

Η ανιδιοτέλεια είναι ιδιότητα που χαρακτηρίζει ανώτερα όντα όπως ο άνθρωπος. Η ανιδιοτέλεια και ο αλτρουισμός είναι οι βασικές αρχές της δωρεάς οργάνων και αποτελούν τη θεμελιώδη βάση των μεταμοσχεύσεων. Η δωρεά οργάνων είναι θέμα κοινωνικά ευαίσθητο και αφορά όλους μας ανεξαιρέτως, αποτελεί δε δώρο ζωής του ανθρώπου προς το συνάνθρωπό του.

Αυτή η απόλυτα ελεύθερη όσο και θεάρεστη πράξη υπερβαίνει τον ατομικισμό, εξυψώνει τον άνθρωπο και συνδέει τους ανθρώπους με σχέσεις αμοιβαιότητας, βασίζεται δε στην ελεύθερη βούληση και αυτονομία, προϋποθέσεις που αποτελούν αναφαίρετα προνόμια και δικαιώματα του καθενός μας και τα οποία πρέπει να βρίσκονται σε αρμονική ισορροπία με την ηθική υποχρέωση και αλληλεγγύη που νιώθουμε για τον πάσχοντα συνάνθρωπό μας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πιθανότητα να χρειαστούμε εμείς οι ίδιοι ένα – κάποιο μόσχευμα κατά τη διάρκεια της ζωής μας είναι πολύ μεγαλύτερη από το να δωρίσουμε εμείς οι ίδιοι τα όργανά μας μετά θάνατον.

Η μεταμόσχευση σύμφωνα με το νόμο είναι μια επείγουσα ιατρική πράξη αντιμετώπισης νοσημάτων που χωρίς αυτήν, η έκβασή τους είναι αρνητική και τελικώς μη αναστρέψιμη. Με βάση αυτή την παραδοχή αξίζει να τονιστούν κάποια σημαντικά στατιστικά στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ):

1. Το 0,9% των Ελλήνων κατέχει κάρτα δωρητή.
2. Το 43% των Ελλήνων δηλώνει, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, ότι θα ήθελε να δωρίσει τα όργανά του.

Στην ερώτηση, όμως, CΓιατί δε θα δώριζε τα όργανά του μετά θάνατονE, πρώτοι οι Έλληνες στην Ευρώπη με ποσοστό 45% δίνουν την απάντηση έλλειψης εμπιστοσύνης στο σύστημα μεταμοσχεύσεων, στο σύστημα υγείας και στο σύστημα κοινωνικής και διοικητικής οργάνωσης της χώρας.

Συγκρινόμενη η χώρα μας με τις άλλες ευρωπαϊκές, όπως η Ισπανία, φαίνεται ότι υστερεί σημαντικά, αφού η διαθεσιμότητα του αριθμού δοτών συμπαγών οργάνων ανά 1.000.000 πληθυσμού το 2009, ανήλθε στην Ελλάδα στους 6,3 δότες, ενώ στην Ισπανία – Πορτογαλία ο δείκτης είναι άνω του 30 ανά 1.000.000 πληθυσμού.

Παρατηρώντας τα πολύ υψηλά νούμερα δωρητών ανά 1.000.000 πληθυσμού στην Ισπανία, την απάντηση έδωσε ο ίδιος ο πρόεδρος του ΕΟΜ της Ισπανίας, κ. Rafael Metasanz, σε συνέντευξη που έδωσε στο B.M.J. του Ιουνίου 2010 με την ευκαιρία του συνεδρίου δωρεάς οργάνων και μεταμοσχεύσεων που έγινε στη Μαδρίτη το Μάρτιο του 2010. Ο κ. Metasanz δήλωσε ότι το ισπανικό μοντέλο μεταμοσχεύσεων είναι ένα σύστημα εθελοντικής προσφοράς, το οποίο βασίζεται στον αλτρουισμό, και πρόσθεσε ότι η επιτυχία του στηρίζεται στην αρμόζουσα εκπαίδευση των συντονιστών της μεταμόσχευσης στα νοσοκομεία, βελτιστοποιώντας την ανίχνευση δυνητικών δωρητών, αλλά και σ? ένα ολοκληρωμένο σύστημα που συντονίζεται σε τρία επίπεδα: εθνικό, τοπικό, νοσοκομειακό.

Η ανάγκη των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας συγχρονίζεται με τη ραγδαία αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων, συνέπεια της οποίας είναι η αύξηση του αριθμού των ατόμων που μεταφέρονται στις ΜΕΘ με κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Η χώρα μας έχει περίπου 11.000.000 κατοίκους. Από αυτούς κάθε χρόνο θυσιάζονται στην άσφαλτο 1.500. Κάθε μέρα χάνεται μια πενταμελής οικογένεια.

Στο διάστημα 1975 – 2010 CαφανίστηκεE λόγω των τροχαίων από το χάρτη της Ελλάδας μια ολόκληρη πόλη 50.000 κατοίκων. Τα δεδομένα αυτά διαμορφώνουν εικόνα γενοκτονίας στους ελληνικούς δρόμους, με 150.000 νεκρούς και 1,5 εκατ. τραυματίες σε λιγότερο από μισό αιώνα.

Πώς εξηγείται, όμως, το γεγονός ότι, ενώ είμαστε πρώτοι στα τροχαία ατυχήματα, δεν υπάρχουν πτωματικοί δότες, σε τέτοιο σημείο μάλιστα ώστε να κατέχουμε τη χειρότερη επίδοση χώρας στον τομέα των μεταμοσχεύσεων τα τελευταία χρόνια; Η βαριά οικονομική κρίση που βιώνουμε, καθώς και η ολοσχερής ανεπάρκεια του ιστού του ΕΣΥ, οδηγεί σε καταβαράθρωση των μεταμοσχεύσεων με το κλείσιμο κρεβατιών στις ΜΕΘ. Τα στοιχεία δείχνουν αρνητικό ρεκόρ δεκαετίας. Το πρώτο τρίμηνο του έτους αξιοποιήθηκαν μόλις 6 δότες, όταν τα προηγούμενα χρόνια υπήρχαν 7-8 δότες το μήνα. Με αυτά τα αποτελέσματα η αναλογία δοτών ανά 1.000.000 ήταν μόλις 0,5 το 2012.

Φεβρουάριος 2016