Οστεοπόρωση

Τι είναι η οστεοπόρωση;

Το οστό είναι ζωντανός ιστός, αλλά καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν, δεν μπορεί να ανανεωθεί και αποδυναμώνεται. Αυτό συμβαίνει σε όλους ως ένα βαθμό, αν και αποκαλείται οστεοπόρωση μόνο όταν τα οστά γίνονται αρκετά εύθραυστα. Συνήθως, δεν παρατηρούνται συμπτώματα, και οι ασθενείς αντιλαμβάνονται ότι πάσχουν από την ασθένεια μόλις υποστούν ένα κάταγμα λόγω ασήμαντου ατυχήματος.

Η λέξη «οστεοπόρωση» κυριολεκτικά σημαίνει πορώδες οστό. Η νόσος κάνει τα οστά εξαιρετικά εύθραυστα.
Τα οστά αποτελούνται από μεταλλικά στοιχεία, κυρίως άλατα ασβεστίου, που συγκρατούνται ενωμένα από ίνες κολλαγόνου. Τα οστά φέρουν ένα παχύ και σκληρό εξωτερικό περίβλημα (το φλοιώδες ή συμπαγές οστό), το οποίο απεικονίζεται στις ακτινογραφίες. Μέσα σε αυτό υπάρχει το μαλακότερο οστό (σπογγώδες οστό) που έχει κυψελοειδή δομή.

Το οστό είναι ζωντανός και δραστήριος ιστός που συνεχώς ανανεώνεται. Οι παλαιοί οστικοί ιστοί διασπώνται από κύτταρα που ονομάζονται οστεοκλάστες και αντικαθιστώνται από νέα οστικά μεταλλικά στοιχεία, τα οποία παράγονται από κύτταρα που ονομάζονται οστεοβλάστες.

Η ισορροπία μεταξύ διάσπασης παλαιών οστών και δημιουργίας νέων αλλάζει ανάλογα με την ηλικία.

Στην παιδική ηλικία, τα νέα οστά δημιουργούνται πολύ γρήγορα. Αυτό επιτρέπει στα οστά να μακραίνουν.
Αργότερα, στην εφηβεία και έως την ηλικία των 25, τα οστά σταματούν να αναπτύσσονται σε μήκος, αλλά αναπτύσσονται από άποψη πυκνότητας και αντοχής. Η οστική πυκνότητα φτάνει στο αποκορύφωμά της σε ηλικία 25 έως 30 ετών.
Ύστερα από αυτό, τα νέα οστά παράγονται με τον ίδιο ρυθμό που διασπώνται τα παλαιά. Τούτο σημαίνει ότι ένας σκελετός ενήλικα ανανεώνεται πλήρως σε διάστημα 7-10 χρόνια.
Στο τέλος, τα οστά αρχίζουν να διασπώνται πιο γρήγορα απ’ ό,τι αντικαθίστανται, κι έτσι αρχίζουν να χάνουν την πυκνότητά τους. Αυτή η φάση ξεκινά περίπου στην ηλικία των 40 και συνεχίζεται για το υπόλοιπο της ζωής.

Σε όλους παρατηρείται απώλεια οστών έως ένα βαθμό καθώς μεγαλώνουν, αλλά ο όρος «οστεοπόρωση» χρησιμοποιείται μόνο εάν τα οστά είναι ιδιαίτερα εύθραυστα. Όταν τα οστά προσβληθούν από οστεοπόρωση, μεγαλώνουν οι οπές στο σπογγώδες οστό, και γι’ αυτό το λόγο τα οστά είναι πιο επιρρεπή σε κατάγματα.

Ποιοι κινδυνεύουν από οστεοπόρωση;

Συνήθως προσβάλλει γυναίκες, ιδιαίτερα μετά την εμμηνόπαυση, αλλά μπορεί να προσβάλει και άντρες.
Ο κίνδυνος της οστεοπόρωσης αυξάνεται με την ηλικία. Καθένας μπορεί να νοσήσει από οστεοπόρωση, αλλά είναι 4 φορές πιο πιθανό η πάθηση να προσβάλει γυναίκες απ’ ό,τι άντρες. Υπάρχουν δύο σημαντικοί λόγοι που συμβαίνει αυτό:

Η διαδικασία απώλειας οστού επιταχύνεται για αρκετά χρόνια μετά την εμμηνόπαυση, όταν οι ωοθήκες σταματούν να παράγουν οιστρογόνα.
Οι άντρες συνήθως φτάνουν σε υψηλότερα επίπεδα οστικής πυκνότητας, πριν ξεκινήσει η διαδικασία απώλειας οστού. Απώλεια οστού παρατηρείται και στους άντρες, αλλά ενδέχεται να μη φτάσει ποτέ στο σημείο που το οστό θα αποδυναμωθεί σημαντικά.

Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου που μπορούν να επηρεάσουν την πιθανότητα εμφάνισης οστεοπόρωσης ή την πιθανότητα κατάγματος λόγω ασήμαντου ατυχήματος.

Ποια είναι τα αίτια της οστεοπόρωσης;

Ο κίνδυνος αυξάνεται στα άτομα που:

Είχαν υποβληθεί σε θεραπεία με κορτιζόνη για διάστημα άνω των 3 μηνών
Έχουν οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης
Δεν ασκούνται αρκετά
Καπνίζουν και πίνουν υπερβολικά

Στις γυναίκες, ο κίνδυνος αυξάνεται αν έχουν περάσει την εμμηνόπαυση, ιδιαίτερα αν αυτό συνέβη πριν από τα 45.
Στους παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνονται τα ακόλουθα:

Κορτιζόνη

Η χορήγηση κορτιζόνης μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή οστού, εν μέρει μειώνοντας την ποσότητα ασβεστίου που απορροφάται από το στομάχι και αυξάνοντας την απώλεια ασβεστίου μέσω των νεφρών.
Έλλειψη οιστρογόνων – Οι γυναίκες που πέρασαν σε πρόωρη εμμηνόπαυση (πριν από τα 45) ή έχουν υποβληθεί σε υστερεκτομή, κατά την οποία αφαιρέθηκε η μία ή και οι δύο ωοθήκες, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Η αφαίρεση των ωοθηκών μόνο (ωοθηκεκτομή) είναι σχετικά σπάνια, αλλά συνδέεται και αυτή με αυξημένο κίνδυνο οστεοπόρωσης.

Έλλειψη άσκησης

Η ήπια σωματική άσκηση βοηθά στην ανάπτυξη των οστών. Όσοι δεν ασκούνται, ή πάσχουν από κάποια ασθένεια ή αναπηρία που καθιστά την άσκηση δύσκολη, είναι πιο επιρρεπείς στην απώλεια ασβεστίου και έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να διαγνωστούν με οστεοπόρωση. Επίσης, οι γυναίκες που ασκούνται υπερβολικά, σε βαθμό που σταματά η περίοδός τους, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Κακή διατροφή

Όσοι δεν προσλαμβάνουν αρκετό ασβέστιο ή βιταμίνη D μέσω της διατροφής τους ή είναι λιποβαρείς διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης.
Υπερβολικό κάπνισμα – Η νικοτίνη μειώνει τα επίπεδα οιστρογόνων στις γυναίκες και μπορεί να προκαλέσει πρόωρη εμμηνόπαυση. Στους άντρες, το κάπνισμα μειώνει την τεστοστερόνη, γεγονός που μπορεί να αποδυναμώσει τα οστά.

Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών μειώνει την ικανότητα των οστικών κυττάρων να δημιουργούν νέο οστό. Επίσης αυξάνει την πιθανότητα κατάγματος λόγω πτώσης.

Οικογενειακό ιστορικό

Η οστεοπόρωση είναι κληρονομική. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχουν κληρονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των οστών. Εάν κάποιος υποστεί κάταγμα που συνδέεται με οστεοπόρωση, τότε ο κίνδυνος κατάγματος αυξάνεται για τους στενούς συγγενείς του. Δεν είναι γνωστό εάν υπάρχει κάποια γενετική ανωμαλία που προκαλεί οστεοπόρωση, αν και άτομα με μια πολύ σπάνια γενετική διαταραχή που ονομάζεται ατελής οστεογένεση είναι πολύ πιθανό να προσβληθούν από οστεοπόρωση.

Τι θεραπείες υπάρχουν για την οστεοπόρωση;

Ο γιατρός μπορεί να συστήσει μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες θεραπείες:

Ασβέστιο και βιταμίνη D
Διφωσφονικά (π.χ. αλενδρονάτη, ρισενδρονάτη, ζολενδρονάτη)
Ρανελικό στρόντιο
Τεριπαρατίδη
Δενοσουμάμπη
Ραλοξιφένη, βαζεδοξιφένη (SERMS)
Ορμονική θεραπεία αντικατάστασης (HRT)
Καλσιτονίνη

Σε περίπτωση διάγνωσης οστεοπόρωσης μετά από κάταγμα που προκλήθηκε από ασήμαντη αιτία, πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η αντιμετώπιση του κατάγματος. Το επόμενο βήμα είναι να ξεκινήσει θεραπεία ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος περαιτέρω καταγμάτων.

Αντιμετώπιση καταγμάτων

Όσοι έχουν υποστεί κάταγμα, εκτός από κάταγμα στη σπονδυλική στήλη, θα πρέπει να συμβουλευτούν εξειδικευμένο γιατρό για ορθοπεδική αξιολόγηση. Ο γιατρός θα αποφασίσει εάν ο ασθενής θα χρειαστεί περίθαλψη.
Ίσως χρειαστεί κάποια αγωγή για την ανακούφιση του πόνου, ειδικά για κατάγματα της σπονδυλικής στήλης. Η αγωγή περιλαμβάνει:

Αναλγητικά, όπως παρακεταμόλη, κωδεΐνη και σπανίως μορφίνη
Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ), όπως ιβουπροφένη, ναπροξένη, κ.ά.
Καλσιτονίνη και τεριπαρατίδη, οι οποίες έχει αποδειχτεί ότι μειώνουν τον πόνο σε κατάγματα στη λεκάνη και στη σπονδυλική στήλη

Πρόληψη καταγμάτων

Η αυτοβοήθεια, όπως η υγιεινή διατροφή και η άσκηση, βοηθά στη μείωση του κινδύνου καταγμάτων, αλλά υπάρχουν και αρκετές άλλες θεραπείες. Η θεραπεία εξαρτάται από την ατομική κατάσταση του κάθε ασθενή, ο οποίος θα πρέπει να συμβουλευτεί το γιατρό του πριν λάβει οποιαδήποτε απόφαση. Οι θεραπείες περιλαμβάνουν:

Ασβέστιο και βιταμίνη D
Διφωσφονικά (π.χ. αλενδρονάτη, ρισενδρονάτη, ιβανδρονάτη, ετιδρονάτη, ζολενδρονάτη)
Ρανελικό στρόντιο
Τεριπαρατίδη
Ραλοξιφένη, Βαζεδοξιφαίνη (SERMS)
Δενοσουμάμπη
Καλσιτονίνη
Ορμονική θεραπεία αντικατάστασης (HRT)

Αυτοβοήθεια και καθημερινές ασχολίες

Οι ακόλουθες συμβουλές ενδέχεται να ανακουφίσουν τα συμπτώματα: Πρόσληψη ασβεστίου , βιταμίνης D, πρωτεϊνών, καθώς και άλλων μακρο- και μικροδιατροφικών στοιχείων, όπως μαγνήσιο, νάτριο, φθόριο, βιταμίνη C, A και Κ, στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να προστατευτεί κανείς από την οστεοπόρωση:

Άσκηση – ειδικά τρέξιμο ή τζόκινγκ
Διακοπή καπνίσματος
Μείωση κατανάλωσης αλκοόλ, καφέ

Άσκηση

Η άσκηση είναι σημαντική για την καλή υγεία, αλλά οι σωματικές δραστηριότητες βοηθούν επίσης:

Στην ενδυνάμωση των οστών
Στη διατήρηση της μυϊκής δύναμης
Στη βελτίωση της ισορροπίας (που μειώνει τον κίνδυνο πτώσεων και καταγμάτων)

Οι ασκήσεις φόρτισης ή μεταφοράς βάρους (δηλαδή οποιαδήποτε δραστηριότητα περιλαμβάνει τρέξιμο ή τζόκινγκ) ενδυναμώνουν τα οστά καλύτερα από τις ασκήσεις χωρίς φόρτιση (όπως κολύμβηση ή ποδηλασία).

Δίαιτα και διατροφή

Η διατροφή πρέπει να περιλαμβάνει την κατάλληλη ποσότητα ασβεστίου. Οι καλύτερες πηγές ασβεστίου είναι οι ακόλουθες:

Γάλα
Τυρί (π.χ. γραβιέρα, έμενταλ, παρμεζάνα)
Γιαούρτι
Κάποια είδη ψαριών που τρώγονται με το κόκαλο (π.χ. σκουμπρί, ρέγκα, σαρδέλα)
Πράσινα λαχανικά με φύλλα (π.χ. λάχανο, μπρόκολο, σπανάκι)
Νεροκάρδαμο
Φασόλια, ρεβίθια, φακές
Κάποιοι ξηροί καρποί (φουντούκια, αμύγδαλα), σπόροι και αποξηραμένα φρούτα (π.χ. ξερά σύκα)

Το λευκό ψωμί και κάποια γάλατα σόγιας συχνά περιέχουν ασβέστιο.
Σε περίπτωση φαρμακευτικής αγωγής για οστεοπόρωση, η κατανάλωση 1.000-1.200 mg ασβεστίου την ημέρα είναι ιδανική. Μισό λίτρο γάλα και μια λογική ποσότητα άλλων τροφίμων που περιέχουν ασβέστιο είναι αρκετά.
Η βιταμίνη D είναι γνωστή και ως η «βιταμίνη του ήλιου», καθώς παράγεται από τον οργανισμό όταν το δέρμα εκτίθεται στον ήλιο. Εντοπίζεται επίσης και σε κάποια τρόφιμα, όπως τα λιπαρά ψάρια, ενώ προστίθεται σε κάποια γάλατα σόγιας και φυτικές μαργαρίνες. Βοηθούν επίσης και τα συμπληρώματα βιταμίνης D, ειδικά για άτομα άνω των 60. Περίπου 10-20 mg την ημέρα είναι αρκετά.

Τι άλλο μπορεί να βοηθήσει;

Το κάπνισμα επηρεάζει τις ορμόνες και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εκδήλωσης οστεοπόρωσης. Συνιστάται η διακοπή του καπνίσματος, ιδιαίτερα εάν υπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου.
Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ επίσης επηρεάζει την παραγωγή νέων οστών. Η μέγιστη κατανάλωση που συνιστάται είναι: