Γενετική Ογκολογία

• Αξιολόγηση κληρονομικής προδιάθεσης για κακοήθη νεοπλάσματα 
• Διαχείριση κληρονομικής προδιάθεσης για κακοήθη νεοπλάσματα 
• Γενετική συμβουλευτική για ογκολογικά νοσήματα

Τι είναι τα γονίδια;
Τα γονίδια είναι τμήματα μεγάλων μορίων μιας χημικής ουσίας που λέγεται DNΑ (Desoxyribozo- Nucleic Acid). Σε κάθε άνθρωπο υπάρχουν περίπου 300.000 γονίδια, καθένα εκ των οποίων καθορίζει μια συγκεκριμένη δομή ή λειτουργία του οργανισμού. Για παράδειγμα, το χρώμα των ματιών, η χροιά του δέρματος, το ύψος κ.τ.λ. καθορίζονται από αντίστοιχα γονίδια. Οι περιβαλλοντικές επιδράσεις μπορούν σε κάποιες περιπτώσεις και σε κάποιο βαθμό να τροποποιήσουν το τελικό αποτέλεσμα (π.χ. το χρώμα του δέρματος καθορίζεται μεν από τα γονίδια, αλλά μπορεί να μεταβληθεί με την έκθεση στον ήλιο). Κάποια γονίδια, είναι υπεύθυνα για λειτουργίες που, όταν διαταραχθούν, αναπτύσσεται καρκίνος.

Ποια είναι η σημασία του κληρονομικού ιστορικού καρκίνου για τα μέλη μιας οικογένειας;
Με τη σωστή αξιολόγησή του ιστορικού, μπορεί τελικά να βρεθεί κάποια γονιδιακή βλάβη, η οποία ευθύνεται για το ιστορικό αυτό και οδηγεί τα μέλη της οικογένειας που είναι φορείς σε αυξημένη προδιάθεση για εμφάνιση καρκίνου. Γνωρίζοντας αυτή την προδιάθεση, μπορούν να λάβουν τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα.

Ποια είναι η σημασία του οικογενειακού ιστορικού για τους ίδιους τους ασθενείς;
Τα πλέον συνηθισμένα σύνδρομα κληρονομικής προδιάθεσης καρκίνου αυξάνουν πολύ σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης επιπρόσθετου καρκίνου του ίδιου τύπου (π.χ. ενός δεύτερου καρκίνου στον ίδιο ή τον άλλο μαστό, ή ενός δεύτερου καρκίνου του παχέος εντέρου σε κάποιο άλλο τμήμα του, κ.ά.). Πρόσφατα, επιστημονικές μελέτες έδειξαν ότι κάποια φάρμακα ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά σε κληρονομικούς καρκίνους. Κλινικές μελέτες αξιολογούν αυτή την προοπτική.

Σε ποιες περιπτώσεις ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου είναι αυξημένος; Ποια μέλη της οικογένειας αφορά;
Χαρακτηριστικά «σημάδια κινδύνου» είναι τα εξής:

• Πολλοί καρκίνοι σε μέλη μιας οικογένειας (π.χ. πατέρας και θείος ή πατέρας και αδερφός με καρκίνο παχέος εντέρου κ.ά.). 
• Συνδυασμός συγκεκριμένων τύπων καρκίνου στο ίδιο άτομο ή σε μέλη μιας οικογένειας (π.χ. καρκίνος παχέος εντέρου και ενδομητρίου, ή καρκίνος μαστού και ωοθηκών, ή καρκίνος παγκρέατος και πολύποδες εντέρου κ.ά.). 
• Συνδυασμός καρκίνου ή προκαρκινικών καταστάσεων με ασυνήθιστα χαρακτηριστικά (π.χ. μεγάλη περίμετρος κεφαλής και καρκίνος του μαστού, καρκίνος του παχέος εντέρου και αδενώματα σμηγματογόνων αδένων). 
• Περισσότεροι του ενός καρκίνοι στο ίδιο άτομο (π.χ. καρκίνος του μαστού στα 48 και των ωοθηκών στα 55). 
• Καρκίνος σε σχετικά νεαρή ηλικία (π.χ. καρκίνος του μαστού σε ηλικία 38 ετών, παχέος εντέρου σε ηλικία 45 ετών κ.τ.λ.). 
• Ασυνήθιστες υποκατηγορίες καρκίνου (π.χ. μυελοειδής καρκίνος του θυρεοειδούς, καρκίνος των επινεφριδίων, ρετινοβλάστωμα κ.τ.λ. ).

Ποιοι τύποι καρκίνου εμπλέκονται;
Τα συνηθέστερα κληρονομικά σύνδρομα αφορούν τον καρκίνο του μαστού, τον καρκίνο του παχέος εντέρου και του υπόλοιπου πεπτικού συστήματος, αλλά και γυναικολογικούς καρκίνους (συνήθως ωοθηκών/σαλπίγγων και μήτρας). Όμως, για πολλές άλλες μορφές καρκίνου επίσης, που αφορούν τα περισσότερα όργανα, ένα ποσοστό σχετίζεται με γονίδια που αυξάνουν την κληρονομική προδιάθεση: κακοήθειες των ενδοκρινών αδένων (π.χ θυρεοειδούς), του ουροποιητικού, του εγκεφάλου, λευχαιμίες, σαρκώματα κ.ά. Σήμερα είναι γνωστά περισσότερα από 50 τέτοια σύνδρομα, τα οποία, παρά τη σπανιότητά τους, είναι υπαρκτά και αυξάνουν τον κίνδυνο για πλειάδα νεοπλασμάτων.

Υπάρχει τρόπος να προληφθούν οι καρκίνοι όταν είναι γνωστή η κληρονομική προδιάθεση;
Υπάρχουν σήμερα στρατηγικές προληπτικού ελέγχου (όπως η μαγνητική μαστογραφία για τον κληρονομικό καρκίνο του μαστού), με αποτέλεσμα ο καρκίνος να μπορεί να διαγνωστεί πριν ακόμη προκαλέσει συμπτώματα ή γίνει αντιληπτός από τον ασθενή. Είναι τεκμηριωμένο ότι η διάγνωση σε πρώιμο στάδιο μπορεί να αυξήσει σημαντικά τις πιθανότητες πλήρους ίασης. 

Επιπλέον, υπάρχουν και άλλες παρεμβάσεις, όπως τα φάρμακα που ελαττώνουν την εμφάνιση καρκίνου (π.χ. η ταμοξιφαίνη μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού). Υπάρχουν επίσης και πιο ριζικές παρεμβάσεις, όπως η προφυλακτική αφαίρεση ενός οργάνου πριν από την εμφάνιση καρκίνου, όταν γνωρίζουμε ότι ο καρκίνος έχει πολύ υψηλές πιθανότητες εμφάνισης. Οι στρατηγικές αυτές έχουν ήδη ευρεία αποδοχή σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. 

Τέλος, για περιπτώσεις οικογενειακού ιστορικού καρκίνου οι οποίες δεν οφείλονται σε σχετική γονιδιακή βλάβη, μπορεί να γίνουν αντίστοιχες εξατομικευμένες συστάσεις πρόληψης για τα υγιή μέλη της οικογένειας.

Τι σημαίνει η ύπαρξη μετάλλαξης των γονιδίων;
Όταν ανιχνευθεί μια παθογόνος μετάλλαξη, ο αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου στο φορέα αυτής της μετάλλαξης είναι σημαντικός. Για παράδειγμα, σε φορείς μετάλλαξης του γονιδίου BRCA1, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού φτάνει το 80%, μέχρι την ηλικία των 70 ετών, ενώ ο καρκίνος των ωοθηκών φτάνει το 40%. Σε φορείς του συνδρόμου Lynch, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου μέχρι την ηλικία των 50 ετών ανέρχεται στο 80% και καρκίνου της μήτρας στο 60%.