Placebo και Nocebo στον Καρκίνο του Μαστού: Η Δύναμη του Μυαλού στην ογκολογική Θεραπεία

Γράφει η
Κωνσταντίνα Θωμοπούλου,
Ογκολόγος, Συνεργάτης Ε΄ Παθολογικής –Ογκολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Όταν μιλάμε για την ιατρική, οι περισσότεροι σκεφτόμαστε φάρμακα, επεμβάσεις και επιστημονικά δεδομένα. Ωστόσο, ένας λιγότερο ορατός αλλά εξαιρετικά ισχυρός παράγοντας στη θεραπεία είναι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τη διαδικασία της θεραπείας και της ίασης. Τα φαινόμενα placebo και nocebo, αν και δεν αφορούν την πραγματική δράση ενός φαρμάκου, μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την πορεία μιας θεραπείας. Στον καρκίνο του μαστού, όπου οι θεραπείες είναι συχνά απαιτητικές και η ψυχολογία του ασθενούς παίζει καθοριστικό ρόλο, η κατανόηση αυτών των φαινομένων μπορεί να βελτιώσει τη φροντίδα των ασθενών.

Τι Είναι το Placebo και το Nocebo Effect;

Το placebo effect αναφέρεται στη βελτίωση της υγείας ενός ασθενούς λόγω της προσδοκίας ότι λαμβάνει αποτελεσματική θεραπεία, ακόμα και αν η ουσία που του χορηγείται δεν έχει πραγματική φαρμακολογική δράση. Για παράδειγμα, μελέτες έχουν δείξει ότι έως και το 30% των ασθενών που λαμβάνουν εικονικά φάρμακα (placebos) αναφέρουν ανακούφιση από τα συμπτώματά τους, απλώς και μόνο επειδή πιστεύουν ότι η θεραπεία λειτουργεί.

Αντίστροφα, το nocebo effect συμβαίνει όταν ένας ασθενής βιώνει αρνητικά συμπτώματα, όχι λόγω της ίδιας της θεραπείας, αλλά εξαιτίας του φόβου ή της αρνητικής προσδοκίας που έχει γι’ αυτήν. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που διαβάζει ότι η ορμονοθεραπεία προκαλεί έντονες εξάψεις και κόπωση, μπορεί να εμφανίσει αυτά τα συμπτώματα ακόμα και αν της χορηγηθεί ένα φάρμακο χωρίς τέτοιες παρενέργειες.

Βιολογικός Μηχανισμός του Placebo και Nocebo

Η ψυχολογική μας κατάσταση δεν επηρεάζει μόνο το πώς αντιλαμβανόμαστε μια θεραπεία, αλλά έχει και πραγματική βιολογική επίδραση στο σώμα. Το placebo effect ενεργοποιεί ένα σύστημα του εγκεφάλου, που ελέγχει και αυξάνει την παραγωγή ενδορφινών (φυσικών αναλγητικών), ντοπαμίνης (που σχετίζεται με το αίσθημα ευεξίας) και οξυτοκίνης (η οποία μειώνει το άγχος και ενισχύει την αίσθηση εμπιστοσύνης). Αυτές οι ορμόνες μπορούν να μειώσουν την αίσθηση του πόνου και να βελτιώσουν τη συνολική διάθεση του ασθενούς.

Αντίθετα, το nocebo effect ενεργοποιεί τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA axis), οδηγώντας στην αυξημένη έκκριση κορτιζόλης (της ορμόνης του στρες). Η αυξημένη κορτιζόλη σχετίζεται με φλεγμονώδεις αντιδράσεις, αυξημένη ευαισθησία στον πόνο και μεγαλύτερη κόπωση, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο αρνητικών επιπτώσεων.

Ο Ρόλος του Placebo και Nocebo στον Καρκίνο του Μαστού

Οι θεραπείες για τον καρκίνο του μαστού, όπως η χημειοθεραπεία, η ακτινοθεραπεία και η ορμονοθεραπεία και οι γονιδιακές θεραπείες, συνοδεύονται από πιθανές παρενέργειες, οι οποίες περιγράφονται λεπτομερώς σε κάθε ενημερωτικό φυλλάδιο και σε πολλές διαδικτυακές πηγές. Η γνώση είναι απαραίτητη, αλλά όταν οι πληροφορίες εστιάζουν υπερβολικά στο αρνητικό, το nocebo effect μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση των συμπτωμάτων.

Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Journal of Clinical Oncology, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι γυναίκες που είχαν έντονη ανησυχία πριν ξεκινήσουν την ορμονοθεραπεία είχαν σημαντικά περισσότερες παρενέργειες σε σχέση με εκείνες που είχαν πιο ουδέτερη ή θετική στάση. Αυτό υποδηλώνει ότι η προσδοκία επηρεάζει άμεσα το βίωμα των ασθενών.

Αντίθετα, το placebo effect μπορεί να δράσει ενισχυτικά στη θεραπεία. Έχει φανεί ότι ασθενείς που συμμετέχουν σε προγράμματα υποστήριξης, διαλογισμού ή ακόμη και θετικών αφηγήσεων για τη θεραπεία τους, αναφέρουν λιγότερη κόπωση, ναυτία και άγχος, παρά το γεγονός ότι λαμβάνουν την ίδια αγωγή με άλλους ασθενείς που δεν συμμετέχουν σε τέτοιες πρακτικές.

Πώς Μπορεί να Ελαχιστοποιηθεί το Nocebo Effect;

1. Προσεκτική Ενημέρωση από τους Γιατρούς

Οι επαγγελματίες υγείας παίζουμε καθοριστικό ρόλο στον τρόπο που οι ασθενείς αντιλαμβάνονται τη θεραπεία τους. Αντί να επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά στις πιθανές παρενέργειες, μπορούμε να εξηγούμε πώς η κάθε θεραπεία βοηθά στη βελτίωση της πρόγνωσης και ποιο ποσοστό ασθενών εμφανίζει πραγματικά έντονες αντιδράσεις. Αξίζει να δίνουμε βάση όχι μόνο στο θεραπευτικό πλάνο αλλά και στην φροντίδα της διάθεσης του ασθενή μας.

2. Διαχείριση της Ψυχολογίας του Ασθενούς

Οι τεχνικές χαλάρωσης, η ψυχολογική υποστήριξη και η ενθάρρυνση θετικών σκέψεων μπορούν να μειώσουν το άγχος και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα του οργανισμού στις ανεπιθύμητες ενέργειες. Επιπρόσθετα σε αυτά, η άσκηση έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τη διάθεση και επιδρά θετικά στη μείωση των παρενεργειών από την θεραπεία.

3. Κριτική Στάση Απέναντι στην Πληροφόρηση

Στην εποχή του διαδικτύου, οι ασθενείς έχουν πρόσβαση σε τεράστιο όγκο πληροφοριών, αλλά όχι πάντα από αξιόπιστες πηγές. Η σωστή καθοδήγηση από τους γιατρούς μπορεί να προστατεύσει από υπερβολικές ανησυχίες.

Συμπέρασμα

Τα φαινόμενα placebo και nocebo δεν είναι μαγικά – είναι επιστημονικά αποδεδειγμένες επιδράσεις που αναδεικνύουν τη στενή σύνδεση σώματος και νου. Στον καρκίνο του μαστού, η αντίληψη μιας θεραπείας μπορεί να επηρεάσει το πώς την βιώνουμε, επηρεάζοντας όχι μόνο την ποιότητα ζωής, αλλά και την ίδια την έκβαση της ασθένειας.