Oι διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια

Γράφει o
Κώστας Νικολάου
Ψυχίατρος, Τμήμα Νευροεκφυλιστικών Παθήσεων Εγκεφάλου – Ιατρείου Μνήμης ΥΓΕΙΑ

Τα συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα της Άνοιας αποτελούν εγγενές συστατικό της  νευροεκφυλιστικής διεργασίας επιβαρύνοντας σημαντικά τους ασθενείς και τους φροντιστές τους. Ορίζονται ως: ‘εκδηλώσεις διαταραγμένης αντίληψης του περιεχομένου της σκέψης, της διάθεσης ή της συμπεριφοράς, εμφανιζόμενες σε ασθενείς με Άνοια’. Μπορούν να εμφανιστούν σε όλα τα στάδια ενός ανοϊκού συνδρόμου οποιασδήποτε αιτιολογίας (Νόσος Alzheimer, Αγγειακή Άνοια, Μετωποκροταφικές Άνοιες, Δευτεροπαθείς Άνοιες) αλλά παρατηρούνται κυρίως στα μεσαία και προχωρημένα στάδια. Οι διαταραχές από τη διάθεση είναι πιθανότερο να εμφανιστούν νωρίτερα, ενώ η ψυχοκινητική ανησυχία, οι παραληρητικές ιδέες και οι ψευδαισθήσεις εμφανίζονται συνηθέστερα σε υστερότερα στάδια νόσου.

Τα συνήθη επιμέρους συμπτώματα που αποτελούν διαταραχές συμπεριφοράς του ανοϊκού ασθενούς είναι:

• οι παραληρητικές ιδέες (πεποιθήσεις που διατηρούν οι ασθενείς ενάντια στην κοινή λογική και βάση των οποίων αισθάνονται και δρουν)
• οι ψευδαισθήσεις (οι ασθενείς βλέπουν πράγματα ή πρόσωπα που δεν είναι εκεί, ακούν να τους μιλούν κοκ)
• οι εκρηκτικές συμπεριφορικές αντιδράσεις
• το άγχος και η δυσφορία
• η καταθλιπτική ή, αντίθετα, η ακατάλληλα ευφορική ή ευμετάβλητη διάθεση
• η παθολογική κινητική συμπεριφορά (άσκοπος βηματισμός, επανάληψη σύνθετων συμπεριφορών χωρίς νόημα, περιπλανήσεις)
• οι διαταραχές ύπνου και όρεξης
• η απάθεια (έλλειψη πρωτοβουλιών, παραμέληση αυτοφροντίδας)
• η άρση αναστολών (παρορμητικές η απρόβλεπτες συμπεριφορές, απώλεια ‘κοινωνικής χάρης’)

Τα συμπτώματα αυτά  είναι συνήθως σε άλλοτε άλλο βαθμό αντιμετωπίσιμα και απαντούν αμεσότερα στις διαθέσιμες αυτή τη στιγμή φαρμακευτικές ή άλλου τύπου παρεμβάσεις, παρέχοντας μας έτσι  τη δυνατότητα άμεσης ανακούφισης των ασθενών, των φροντιστών τους αλλά και του συστήματος περίθαλψης συνολικά.

Οι διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και επαρκώς προκαλούν:

• προκαλούν ιδιαίτερη ψυχολογική επιβάρυνση στους φροντιστές
• επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής των ασθενών και των οικογενειών τους
• επιτείνουν, ενίοτε δραματικά, την προκαλούμενη από τη νόσο αναπηρία
• αυξάνουν τα κόστη φροντίδας, τόσο για τις οικογένειες των ασθενών όσο και για το σύστημα περίθαλψης (χρήση υπηρεσιών, νοσηλείες κοκ)
• έχουν ως αποτέλεσμα ή επιταχύνουν την εισαγωγή σε ίδρυμα

Η αιτιολογία τους θεωρείται πολυπαραγοντική. Υφίσταται βιολογικό συστατικό και σαφείς, ψυχολογικές  και περιβαλλοντικές συνιστώσες. Στην εκδήλωση τους συντελούν:

• οι δυσχέρειες αποδοχής και προσαρμογής του ασθενούς στα δεδομένα που του επιβάλλονται από τη νόσο
• η αδυναμία λεκτικής έκφρασης και αποτελεσματικής επικοινωνίας
• η επίταση χαρακτηριστικών της ‘προνοσηρής’ προσωπικότητας
• η ήδη προβληματική σχέση με κοντινά πρόσωπα
• οι προβληματικές  συνθήκες (υπερβολικά πολλά ή λίγα ερεθίσματα, νέο περιβάλλον, αλλαγή προσώπων-κλειδιών)
• οι ατυχείς χειρισμοί φροντίδας (άγχος, κόπωση, άγνοια των φροντιστών).

Τα φάρμακα που έχουμε σήμερα στη διάθεση μας, έχουν  καλά αποτελέσματα. Είναι  τεκμηριωμένο ότι τα αντιανοϊκά σκευάσματα, τα χρησιμοποιούμενα για την  καθυστέρηση εξέλιξης της ανοϊκής διεργασίας (αναστολείς χολινεστεράσης και μεμαντίνη), έχουν ευεργετική επίδραση και στις διαταραχές συμπεριφοράς της Άνοιας. Υπάρχουν επίσης  ψυχοτρόπα φάρμακα  νέας γενιάς, ασφαλή και αποτελεσματικά για τα συγκεκριμένα συμπτώματα. Κλειδί στην ορθή χρήση και αξιοποίηση των φαρμακευτικών, όπως και άλλου είδους παρεμβάσεων αποτελεί η σταθερή σχέση με ειδικούς.

Σε συνδυασμό με τους φαρμακευτικούς χειρισμούς εφαρμόζονται ευρέως και μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις. Η αντιμετώπιση των διαταραχών συμπεριφοράς των ανοικών ασθενών δεν μπορεί παρά να είναι στο πλαίσιο μιας συνολικής αντιμετώπισης του ανοϊκού συνδρόμου. Ο ρόλος ενός θεράποντα όπως και ειδικών υγείας με εμπειρία στον συγκεκριμένο πληθυσμό ασθενών είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Σήμερα υπάρχει η δυνατότητα πολύπλευρης υποστήριξης για τους φροντιστές των ασθενών με Άνοια: από τον οικογενειακό ή ειδικό γιατρό, τις υπηρεσίες συμβουλευτικής των τακτικών Ιατρείων και των Εταιρειών Αλτσχάιμερ, τις συγκεντρώσεις ενημέρωσης και αλληλοβοήθειας φροντιστών ασθενών με Άνοια, τις τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας. Όπως και μέσα από καμπάνιες ενημέρωσης με έντυπο υλικό, δημοσιεύσεις, μέσω διαδικτύου.