Ο ρόλος του νοσηλευτή στην προετοιμασία των γονέων νεογνών που υποβάλλονται σε χειρουργική αντιμετώπιση συγγενών ανωμαλιών

Οι εξελίξεις στη χειρουργική αντιμετώπιση των συγγενών ανωμαλιών των νεογνών και της εξειδικευμένης νοσηλευτικής φροντίδας κατά τη νοσηλεία τους στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, έχουν συμβάλει στη σημαντική μείωση της νεογνικής θνησιμότητας, καθώς και στη βελτίωση της ποιότητα ζωής των μικρών ασθενών.

Γράφουν οι
Ευανθία Κωνσταντάκη, MSc, PhD
Νοσηλεύτρια ΠΕ, Προϊσταμένη Παίδων ΜΗΤΕΡΑ
Νίκολη Μητώση, MSc
Νοσηλεύτρια ΠΕ, Παίδων ΜΗΤΕΡΑ

Τόσο η χειρουργική επέμβαση όσο και η εισαγωγή του νεογνού στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, αποτελούν μία τραυματική εμπειρία για τους γονείς. Ακόμα και όταν είναι ενήμεροι από τον προγεννητική έλεγχο των νεογνών για την ανάγκη χειρουργικής επέμβασης σε αυτά, η πραγματοποίηση της επέμβασης και η μετέπειτα εντατική θεραπεία τους, παραμένουν ανυπόφορα στρεσογόνοι παράγοντες.

Οι νοσηλευτικές δραστηριότητες κατευθύνονται τόσο προς τη βελτίωση της υγείας του παιδιατρικού ασθενούς όσο και στην προαγωγή της θετικής λειτουργίας της οικογένειας. Η ανάγκη για υποστήριξη, συμπόνια, ορθή και με απλή και κατανοητή γλώσσα πληροφόρηση, αποτελούν τα θεμέλια της νοσηλευτική αντιμετώπισης του στρες των γονέων ενός χειρουργημένου νεογνού.

Η οικογένεια χρειάζεται υποστήριξη για να αναπτύξει συμπεριφορά συνεργασίας και να διαχειριστεί με επιτυχία τους πολλαπλούς στρεσογόνους παράγοντες, που προκύπτουν από τη νοσηλεία του νεογνού. Η ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης αποτελεί τη βάση ανάπτυξης κοινών αναγνωρισμένων στόχων τόσο για το διάστημα της παραμονής του νεογνού στο νοσοκομείο τόσο και για τη φροντίδα του στο σπίτι.

Η ενημέρωση

Αρχικά, πριν από τη χειρουργική επέμβαση, οι γονείς πρέπει να παρευρίσκονται σε μια συνάντηση με τη διεπιστημονική ομάδα, που πρόκειται να αναλάβει τη χειρουργική και μετεγχειρητική φροντίδα του παιδιού τους, έχοντας τη δυνατότητα να συνομιλήσουν με όλα τα μέλη της και να εκφράσουν τις απορίες και τους φόβους τους. Έπειτα, ο εξειδικευμένος νοσηλευτής στη χειρουργική φροντίδα των νεογνών, αναλαμβάνει τη διαδικασία της εκπαίδευσης των γονέων.

Κατά τη διαδικασία αυτή, οι γονείς πρέπει αρχικά να κατανοήσουν το είδος της επέμβασης στην οποία θα υποβληθεί το νεογνό, το λόγο για τον οποίο αυτή πραγματοποιείται, τα πλεονεκτήματα και τα μειονέκτημα των αναμενόμενων αποτελεσμάτων της. Η χορήγηση αναισθησίας στο νεογνό επίσης αποτελεί μία ιδιαίτερα τρομακτική διαδικασία για τους γονείς.

Εκτιμώντας τη δεκτικότητα και την ψυχραιμία των γονέων, ο νοσηλευτής αναλαμβάνει την παροχή πληροφοριών που σχετίζονται με τη διαδικασία της αναισθησίας, τον πλήρη προεγχειρητικό έλεγχο που θα πραγματοποιηθεί, τη διακοπή σίτισης πριν από την επέμβαση, την τοποθέτηση φλεβικών γραμμών και, εάν οι γονείς το επιθυμούν, την επίδειξη του χώρου του χειρουργείου και του αναισθησιολογικού τμήματος. Η ξενάγηση των γονέων στους χώρους αυτούς ενισχύει την πληροφόρησή τους στην πραγματικότητα και μειώνει το αίσθημα ανασφάλειας. Έχοντας πλήρη αντίληψη του χώρου και των μέσων πραγματοποίησης της χειρουργικής επέμβασης, μειώνεται η δημιουργία φανταστικών σεναρίων, που οφείλονται στην άγνοια.

Έπειτα ακολουθεί η ενημέρωση των γονέων για την αναμενόμενη μετεγχειρητική κατάσταση του νεογνού. Αναλόγως της επέμβασης στην οποία θα υποβληθεί το νεογνό τους, θα πρέπει να προετοιμαστούν για την ύπαρξη κάποιας στομίας (γαστροστομία, οισοφαγοστομία, ειλεοστομία). Η προετοιμασία αυτή περιλαμβάνει την επίδειξη φωτογραφιών ή και προπλασμάτων. Η θέα της ύπαρξης οποιασδήποτε στομίας σε ένα νεογνό αποτελεί σοκαριστική εικόνα για τους γονείς, διαταράσσοντας την εικόνα σώματος του παιδιού τους. Ο εξειδικευμένος νοσηλευτής επεξηγεί στους γονείς το λόγο και τη διάρκεια ύπαρξης των στομιών.

Ο όρος στομία χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη δημιουργία ενός ανοίγματος (στομίου) προσωρινού ή μόνιμου μεταξύ κοίλου οργάνου και του δέρματος ή μεταξύ δυο κοίλων οργάνων. Η καλή λειτουργία της όποιας στομίας εξασφαλίζεται με την άψογη κατασκευή της και την επιμελή παρακολούθηση και φροντίδα. Το χρώμα της ελέγχεται από το νοσηλευτή τις πρώτες μετεγχειρητικές ώρες, που πρέπει να είναι ανοιχτό ή ζωηρώς ερυθρό. Το οίδημα που δημιουργείται μετά την επέμβαση και που προκαλεί κάποιο άγχος, επιτείνεται τις πρώτες ημέρες και ο βλεννογόνος, καθώς διογκώνεται, γίνεται πιο ωχρός, ενώ το στόμιο μπορεί λόγω του οιδήματος να μην είναι ορατό, χωρίς όμως να δημιουργούνται προβλήματα στη λειτουργία της στομίας, δεδομένου ότι το οίδημα είναι πρόσφατο και επομένως μαλακό.

Κατά τις πρώτες μετεγχειρητικές ημέρες, ενδείκνυται η χρησιμοποίηση συσκευής με στόμιο μεγαλύτερης διαμέτρου, για να μην ασκείται πίεση στη στομία. Συνήθως την πέμπτη μετεγχειρητική ημέρα το οίδημα υποχωρεί σχεδόν τελείως. Ο νοσηλευτής είναι εκείνος, που θα φροντίσει για την ενδεδειγμένη σωστή επιλογή του όλου συστήματος κάλυψης, υποδοχής του περιεχομένου της και προστασίας της στομίας, ώστε να εξασφαλιστεί η καλή εφαρμογή και λειτουργία της που θα διατηρήσει το δέρμα στεγνό και καθαρό, αποτρέποντας έτσι τον ερεθισμό του και την εμφάνιση δερματοπαθειών ή άλλων βλαβών, που αντιμετωπίζονται δύσκολα.

Επιπλέον ο νοσηλευτής ενημερώνει και εξηγεί τους γονείς για τη μετεγχειρητική εισαγωγή και την παραμονή του ασθενούς στη Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ). Η επίσκεψη αυτών στο χώρο της ΜΕΝΝ, η ενημέρωση για τους κανόνες επισκεπτηρίου, της σίτισης των νεογνών με μητρικό θηλασμό, όποτε αυτή επιτρέπεται, της παρεντερικής σίτισης, της παρακολούθησης των νεογνών και της περιποίησης των νεογνών από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, της εκτίμησης και της αντιμετώπισης του μετεγχειρητικού πόνου, της προτροπής των γονέων στην εφαρμογή του θετικού αγγίγματος και της επαφής δέρμα του με δέρμα (Kangaroo Care), συμβάλλει στη δημιουργία θετικής εικόνας για τη μονάδα εντατικής νοσηλείας, η οποία αποτελεί μία ιδιαίτερα τρομακτική φράση για τους γονείς.

Η σίτιση του νεογνού

Επίσης σημαντικό θέμα αποτελεί η σίτιση των νεογνών έπειτα από τη χειρουργική αντιμετώπιση συγγενών ανωμαλιών. Το γαστρεντερικό σύστημα των φυσιολογικών τελειόμηνων νεογνών μπορεί να επιτελέσει μεγάλο αριθμό λειτουργιών, όπως πέψη και απορρόφηση θρεπτικών συστατικών, διατήρηση υγρών και ηλεκτρολυτών και ανοσολογική προφύλαξη από τοξίνες και μικροοργανισμούς. Τα πρόωρα και τα νοσηλευόμενα νεογνά παρουσιάζουν προβλήματα στη θρέψη εξαιτίας της ανωριμότητας του γαστρεντερικού σωλήνα.

Έτσι, τα νεογνά είναι επιρρεπή σε αφυδάτωση, παλινδρόμηση, εισρόφηση, ηλεκτρολυτικές διαταραχές και νεκρωτική εντεροκολίτιδα. Ο νοσηλευτής οφείλει να αξιολογεί την κατάσταση και το βαθμό ωρίμανσης του νεογνού για να αποφασίσει τη μέθοδο σίτισης που θα εφαρμόσει. Η σίτιση συνήθως στα χειρουργημένα νεογνά πραγματοποιείται μέσω καθετήρα ή με ελάχιστη εντερική σίτιση. Η έναρξη της εντερικής σίτισης στα πρόωρα νεογνά μπορεί να γίνει με την τοποθέτηση ρινογαστρικού καθετήρα. Η σίτιση πραγματοποιείται από το νοσηλευτή με αργούς ρυθμούς, μέσα σε ένα χρονικό διάστημα 15-30 λεπτών.

Μία άλλη μέθοδος που χρησιμοποιείται συχνά είναι η ολική παρεντερική διατροφή με τη βοήθεια αντλίας συνεχούς έγχυσης. Είναι απαραίτητη η καταγραφή του ισοζυγίου υγρών και ηλεκτρολυτών, ο έλεγχος των ζωτικών σημείων, η καταγραφή του αριθμού και της ποιότητας των κενώσεων, καθώς και η μέτρηση του βάρους σώματος καθημερινά.

Η φροντίδα στο σπίτι

Ιδιαίτερη σημασία έχει η εκπαίδευση των γονέων από το νοσηλευτή κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του νεογνού στη ΜΕΝΝ, με σκοπό να αναλάβουν σταδιακά τη φροντίδα του νεογνού στο σπίτι. Η έξοδος από το νοσοκομείο προϋποθέτει την προετοιμασία της οικογένειας και τη διασφάλιση ότι οι γονείς διαθέτουν τις απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες για να φροντίσουν το νεογνό τους. Η κατάλληλη προετοιμασία και εκπαίδευση των γονέων για θέματα που αφορούν τη σίτιση, την καθημερινή φροντίδα του νεογνού, τη φροντίδα τυχόν στομιών αποτελούν τα θεμέλια της αποτελεσματικής διαχείρισης του νεογνού στο σπίτι.

Οι γονείς πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και να θέτουν τις απορίες τους. Ψυχολογική υποστήριξη παρέχεται όταν κριθεί απαραίτητο και οι ίδιοι το επιθυμούν. Ο νοσηλευτής αναλαμβάνει τη δημιουργία ενός γραπτού σχεδίου φροντίδας για το σπίτι, βασισμένο στις ανάγκες του νεογνού και της οικογένειας, στο οποίο αναγράφονται ευκρινώς οι ενέργειες που θα πρέπει να πραγματοποιούν οι γονείς στο σπίτι, σημεία και συμπτώματα που πρέπει να αναγνωρίσει έγκαιρα ο γονέας και να ενημερώσει την διεπιστημονική ομάδα, καθώς και τηλέφωνα επικοινωνίας για όλο το 24ωρο.

Επισημαίνεται ότι είναι απαραίτητος ο προγραμματισμός επισκέψεων επανελέγχου, καθώς μειώνει το άγχος των γονέων και προλαμβάνει πιθανές επιπλοκές. Επίσης, είναι σημαντικό να παροτρύνονται οι γονείς να επικοινωνούν με τη διεπιστημονική ομάδα οποιαδήποτε στιγμή και για οποιαδήποτε απορία τους.
Οι προαναφερόμενες διαδικασίες, απαιτούν εξειδικευμένη γνώση, δεξιότητες και εμπειρία από την πλευρά του νοσηλευτή για την αποτελεσματική προετοιμασία των γονέων νεογνών που υποβάλλονται σε χειρουργική αντιμετώπιση των συγγενών ανωμαλιών. Ο εξειδικευμένος νοσηλευτής αποτελεί αναπόσπαστο μέλος αυτής της διαδικασίας, διασφαλίζοντας το συντονισμό και την αποτελεσματικότητά της.

Bιβλιογραφία

1. Adams EA, Towle MA. Pediatric Nursing Care. Pearson, Prentice Hall 2009.
2. Ball JW, Bindler RC. Pediatric nursing care for children. Pearson, Prentice Hall, 4th ed., 2008.
3. Berseth CL, Bisquera JA, Paje VU. Prolonging small feeding volumes early in lifo decreases the incindence of Necrotizing Enterocolitis in very low birth weight infants. Pediatrics 2003; 111 (3): 529-534.
4. Bruns DA, McCollum JA. Partnerships between mothers and professionals in the NICU: cargeiving, information exchange, and relationships. Neonatal Netw 2002; 21(7): 15-22, 27.
5. Colson ER, Chapman RL, Held MR. Evaluation and care of the normal neonate. The Merch Manuals Online Medical Library, February 2010.
6. Kelly A, Liddell M, Davis C. The nursing care of the surgical neonate. Semin Pediatr Surg. 2008; 17(4): 290-296.
7. Kyle T. Essentials of Pediatric Nursing. Wolters Kluwer – Lippincott Williams & Wilkins, 2008.
8. Mcgarth JM, Medoff-Cooper B. Alertnessand feeding competence in extremely early born preterm infants: A pilot study. Newborn and Infant Nursing Reviews 2002; 2(3): 174-186.
9. Seideman RY, Watson MA, Corff KE, et al. Parent stress and coping in NICU and PICU. J Paediatr Nurs 1997; 12(3): 169-176.
10. Μάτζιου Β. Παιδιατρική Νοσηλευτική: Σχεδιασμός Νοσηλευτικής Φροντίδας. Ιατρικές Εκδόσεις Λαγός, 3η Έκδοση, 1999.
11. Μάτζιου-Μεγαπάνου Β. Κλινικές Δεξιότητες στην Παιδιατρική Νοσηλευτική, Φροντίδα Παιδιών. Ιατρικές Εκδόσεις Δ. Λαγός, 4η Έκδοση, Αθήνα 2009.

Μάϊος 2016