Νεότερες εφαρμογές στην ογκολογική απεικόνιση

Η ογκολογική απεικόνιση είναι ένα ευρύ επιστημονικό πεδίο, συνεχώς εξελισσόμενο και εξαιρετικής κλινικής σημασίας. Η σημαντική πρόοδος στον τομέα αυτό βασίστηκε τόσο στις επιστημονικές εξελίξεις στην ογκολογία και την κατανόηση της μοριακής βιολογίας των όγκων όσο και στη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο, που οδήγησε στην ανάπτυξη και την εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών απεικόνισης.

Γράφει η
Ρωξάνη Ευθυμιάδου
Ακτινολόγος, Δ/ντρια PET-CT ΥΓΕΙΑ

Η σύγχρονη απεικόνιση δεν αρκείται πλέον στην παροχή ανατομικής πληροφορίας, αλλά παρέχει περισσότερη και πλέον σύνθετη πληροφορία στον κλινικό ιατρό, καθώς τα αποτελέσματα των μεθόδων στηρίζονται πλέον και σε ποιοτικά και μεταβολισμικά χαρακτηριστικά των αλλοιώσεων που μελετώνται.

Η αξονική και η μαγνητική τομογραφία αποτελούν απεικονιστικές μεθόδους καθιερωμένες στη συνείδηση του κλινικού ιατρού για την αντιμετώπιση των ογκολογικών νοσημάτων. Οι σύγχρονες εφαρμογές τους, προϊόν της προηγμένης τεχνολογίας και του εξελιγμένου λογισμικού, παρέχουν περισσότερη και πλέον εξειδικευμένη πληροφορία. Μέθοδοι όπως η αξονική κολονογραφία, η αξονική εντερογραφία, η ογκομέτρηση των νόσων του πνεύμονα, οι αξονικές αγγειογραφίες και η αξονική πυελογραφία είναι μερικές από τις σύγχρονες εφαρμογές του αξονικού τομογράφου και γίνονται όλο και περισσότερο δημοφιλείς στην καθημερινή πράξη. Είναι μέθοδοι αναίμακτες, μη επεμβατικές και για τον λόγο αυτό προσφιλείς στους εξεταζόμενους. Οι εξετάσεις ολοκληρώνονται σε λίγα μόλις δευτερόλεπτα, ενώ η επεξεργασία των εικόνων γίνεται σε ειδικούς σταθμούς μετεπεξεργασίας από εξειδικευμένους ιατρούς.

Η ογκομέτρηση όζων του πνεύμονα έχει χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη της πιθανής μεταβολής του μεγέθους ενός όγκου, που είναι σημαντικό κριτήριο για την εκτίμηση της βιολογικής τους συμπεριφοράς (καλοήθεις ή κακοήθεις). Κατ᾽ ανάλογο τρόπο είναι δυνατή η ογκομέτρηση εστιακών αλλοιώσεων του ήπατος, καθώς και η μέτρηση των διαστάσεων των λοβών των οργάνων.

Η αξονική κολονογραφία ή κολονοσκόπηση είναι μία μη επεμβατική και ανώδυνη μέθοδος, που σκοπό έχει να ανιχνεύσει καρκίνους ή πολύποδες του παχέος εντέρου και απευθύνεται σε όσους πρέπει να υποβάλλονται σε προληπτικό έλεγχο του παχέος εντέρου και δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να υποβληθούν σε κολονοσκόπηση, καθώς και σε περιπτώσεις που για διάφορους λόγους δεν ήταν δυνατή η ολοκλήρωση της κλασικής κολονοσκόπησης.

Η αξονική πυελογραφία είναι μια προηγμένη τεχνική που αξιολογεί με υψηλή ευαισθησία και ειδικότητα το ουροποιητικό σύστημα και ενδείκνυται κυρίως στη διερεύνηση της αιματουρίας.

Οι αξονικές αγγειογραφίες σε οποιαδήποτε περιοχή του ανθρώπινου σώματος (εγκέφαλο και σώμα) έχουν πλέον καθιερωθεί ως απλές, ανώδυνες και αναίμακτες μέθοδοι. Ειδικά για τον ογκολογικό ασθενή, παρέχουν πολύτιμη πληροφορία στον προεγχειρητικό σχεδιασμό και στη χαρτογράφηση της περιοχής του όγκου.

Οι εφαρμογές του αξονικού τομογράφου στηρίζονται βεβαίως στη χρήση των ακτινών Χ, επομένως θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ στους νέους ανθρώπους. Στην πλειονότητά τους χορηγείται ενδοφλεβίως ιωδιούχος σκιαγραφική ουσία, ως εκ τούτου χρειάζεται αυξημένη προσοχή σε άτομα με αλλεργίες, τα οποία θα πρέπει να υποβληθούν σε αντιαλλεργική προετοιμασία. Επιπροσθέτως, λόγω της δυνητικής νεφροτοξικότητας των ιωδιούχων σκιαγραφικών μέσων, η μέθοδος αντενδείκνυται σε άτομα με σοβαρά επηρεασμένη νεφρική λειτουργία.

Η μαγνητική τομογραφία με τις επιμέρους εφαρμογές της είναι ένα σημαντικό πολύτιμο διαγνωστικό εργαλείο για τους ογκολόγους. Η μαγνητική τομογραφία σήμερα είναι μια καθιερωμένη πρακτική για τη διερεύνηση όλων των συστημάτων του ανθρώπινου σώματος σε ένα μεγάλο φάσμα παθήσεων, ιδιαιτέρως δε του νευρικού και του μυοσκελετικού συστήματος. Η μαγνητική τομογραφία, πέραν της λεπτομερούς ανατομικής πληροφορίας, δύναται να παρέχει και λειτουργική πληροφορία. Τα δεδομένα αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικά όχι μόνο στον καθορισμό της διάγνωσης, αλλά και στην επιλογή της καταλληλότερης θεραπευτικής αγωγής.

Λόγω της λεπτομερούς μορφολογικής πληροφορίας που παρέχει, η μέθοδος χρησιμοποιείται για τη χαρτογράφηση των ιστών στον προεγχειρητικό σχεδιασμό, αλλά και για την επανεκτίμηση για τον έλεγχο των αποτελεσμάτων της θεραπείας και για τη διερεύνηση πιθανής υποτροπής των νοσημάτων.

Λόγω της απουσίας ιοντίζουσας ακτινοβολίας, η μαγνητική τομογραφία μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ευχέρεια σε νεαρά άτομα. Η μαγνητική τομογραφία επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια στα άτομα όπου η αξονική τομογραφία αντενδείκνυται είτε λόγω σοβαρής αλλεργίας σε ιωδιούχα μέσα είτε λόγω επηρεασμένης νεφρικής λειτουργίας.

Η μαγνητική αγγειογραφία, όπως και η αξονική αγγειογραφία, χρησιμοποιούνται με εξαιρετικά αποτελέσματα για την προεγχειρητική χαρτογράφηση των όγκων και για την ανάδειξη της σχέσης των αγγείων με αυτούς.

Η μαγνητική φασματοσκοπία είναι μια προηγμένη απεικονιστική τεχνική, η οποία παρέχει πληροφορίες σε μοριακό επίπεδο και συμβάλλει στον ακριβέστερο χαρακτηρισμό βλαβών του εγκεφάλου, όπως οι όγκοι, ενώ η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (functional MRI) δίνει πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργική δραστηριότητα του εγκεφάλου και χρησιμοποιείται κατ᾽ εξοχήν για την προεγχειρητική αξιολόγηση ασθενών με όγκο στον εγκέφαλο.

Η μαγνητική δεσμιδογραφία του εγκεφάλου είναι μια προηγμένη τεχνική που απεικονίζει τρισδιάστατα τις νευρικές οδούς και εφαρμόζεται σε κακοήθεις όγκους του κινητικού νευρώνα και άλλες παθολογικές καταστάσεις.

Η μαγνητική μαστογραφία είναι μια προηγμένη μέθοδος υψηλής ευαισθησίας για τη διάγνωση του καρκίνου του μαστού χωρίς τη χρήση ιοντίζουσας ακτινοβολίας. Χρησιμοποιείται συμπληρωματικά της μαστογραφίας, της κλινικής εξέτασης και του υπερηχοτομογραφήματος. Υπό την καθοδήγηση του μαγνητικού τομογράφου είναι δυνατή η εφαρμογή επεμβατικών πράξεων στον μαστό όπως η σήμανση ή η βιοψία αλλοιώσεων.

Η μαγνητική χολαγγειογραφία είναι μια ανώδυνη μη επεμβατική τεχνική που χρησιμοποιείται τόσο για τη διερεύνηση λιθίασης όσο και πιθανών νεοπλασμάτων του χοληφόρου δέντρου ή του φύματος του Vater.

Η μαγνητική πυελογραφία είναι μια εναλλακτική επιλογή της αξονικής πυελογραφίας καθώς δεν χρησιμοποιεί ιοντίζουσα ακτινοβολία, έτσι ώστε να καθίσταται ιδιαίτερα χρήσιμη σε παιδιά και, γενικότερα, σε νεαρά άτομα.

Τέλος, η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη είναι μια μέθοδος που κερδίζει συνεχώς έδαφος στην κλινική πράξη συνδυάζοντας ανατομική και λειτουργική πληροφορία. Δίνει πληροφορίες για την ύπαρξη πολλαπλών εστιών του καρκίνου έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί στοχευμένη διορθική βιοψία. Επιτρέπει την ακριβή τοπική σταδιοποίηση της νόσου, ώστε να γίνει ο θεραπευτικός σχεδιασμός. Δύναται να εκτιμήσει με ακρίβεια την αποτελεσματικότητα της θεραπείας και να ανιχνεύσει πιθανή τοπική υποτροπή.

Η διενέργεια διαγνωστικών βιοψιών και παρακεντήσεων υπό την καθοδήγηση του αξονικού τομογράφου αποτελεί πλέον ένα ευρύ πεδίο εφαρμογής. Υπό την καθοδήγηση του αξονικού τομογράφου διενεργούνται νεφροστομίες, παροχετεύσεις αποστημάτων ή άλλων συλλογών και θερμοκαυτηριασμοί οστικών ή άλλων όγκων. Οι εν λόγω πρακτικές έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλείς τα τελευταία χρόνια, καθώς είναι πράξεις λιγότερο επεμβατικές από τις αμιγώς χειρουργικές και εμφανίζουν πολύ καλά αποτελέσματα.

Η PET/CT

Η PET/CT αποτελεί μια υβριδική προηγμένη ολόσωμη εξέταση, που προέρχεται από τον συνδυασμό της τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET) και της αξονικής τομογραφίας (CT). Στο Νοσοκομείο ΥΓΕΙΑ λειτούργησε ο πρώτος PET/CT τομογράφος στην Ελλάδα (2004) και από τότε μέχρι σήμερα συνεχώς διενεργούνται εξετάσεις PET/CT με πολύ καλά αποτελέσματα και με μεγάλη αποδοχή από τους κλινικούς ιατρούς και τους ασθενείς.

Η εισαγωγή της υβριδικής αυτής μεθόδου στην κλινική ογκολογική πράξη ήταν ιδιαίτερα σημαντική καθώς κατέστη πιο πρώιμη και πιο ακριβής η διάγνωση πολλών ογκολογικών παθήσεων. Η PET/CT παρέχει όχι μόνο μορφολογική, αλλά και λειτουργική πληροφορία. Με την εφαρμογή της μεθόδου άλλαξε ο χειρισμός των ογκολογικών ασθενών σε ποσοστό που υπερβαίνει το 30%, με ανάλογες επιδράσεις τόσο στην καλύτερη διαχείριση του ασθενούς όσο και στα οικονομικά οφέλη του συστήματος υγείας.

Το μέλλον της ογκολογικής απεικόνισης δείχνει πολλά υποσχόμενο καθώς νεότερες τεχνικές -κυρίως στον τομέα της υβριδικής απεικόνισης- έχουν αρχίσει ήδη να εφαρμόζονται ή σχεδιάζεται να εφαρμοστούν.

Στόχος παραμένει η ακριβέστερη και η εγκυρότερη διάγνωση τόσο στη σταδιοποίηση όσο και στην επανασταδιοποίηση των ογκολογικών ασθενών, καθώς και η εξατομίκευση της θεραπείας και της γενικότερης προσέγγισης του ασθενούς.

Bιβλιογραφία
1. Og A, Brennan SB, Dershaw DD, et al. Advances in Oncologic Imaging: Update on 5 Common Cancers. CA Cancer J Clin 2012; 62: 364-393.
2. Malayeri AA, El Khouli RH, Zaheer A, et al. Principles and applications of diffusion-weighted imaging in cancer detection, staging, and treatment follow-up. Radiographics 2011; 31: 1.773-1.791.
3. Podoloff DA, Ball DW, Ben-Josef E, et al. NCCN task force: clinical utility of PET in a variety of tumor types. J Natl Compr Canc Netw, 2009: 7: 1-26.
4. Siegel RL, Miller KD, Jemal A. Cancer statistics, 2015. CA Cancer J Clin, 2015: 65: 5-29.

Νοέμβριος 2017