Μοριακή ταυτοποίηση για την οικόγενη αδενωματώδη πολυποδίαση

Η οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση (Familial Adenomatous Polyposis – FAP) χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση εκατοντάδων έως και χιλιάδων πολυπόδων στο παχύ έντερο του ασθενούς. Εμφανίζεται νωρίς, από το δέκατο πέμπτο έως το τριακοστό έτος της ηλικίας. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου σε περίπτωση μη αφαίρεσης των πολυπόδων είναι 100%. Η συχνότητα της πάθησης στο γενικό πληθυσμό είναι 1 / 8000.

Γράφουν οι
Μ. Μιχαλάτος
Ευ. Χαροκόπος
Γ. Νασιούλας
Μοριακοί Βιολόγοι
Γ. Καλλιμάνης
Γαστρεντερολόγος 
Ιωάν. Δανιηλίδης
Μ. Τζιάβα
Παθολόγοι

Σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και μετά την αφαίρεση των πολυπόδων, ο ασθενής εμφανίζει καρκίνους σε άλλα όργανα όπως ο εγκέφαλος, ο θυρεοειδής και το ήπαρ. Η διεισδυτικότητα της ασθένειας αγγίζει το 90%. Για πρώτη φορά περιγράφηκε στη βιβλιογραφία το 1925 ως πάθηση με αυτοσωμικό επικρατούντα τρόπο κληρονομικότητας1.

Σήμερα είναι γνωστό ότι η FAP προκαλείται από κληρονομούμενες (germline) μεταλλαγές στο ογκοκατασταλτικό γονίδιο Adenomatous Polyposis Coli – APC2,3. Το γονίδιο αυτό εδράζεται στο μεγάλο βραχίονα του 5ου χρωμοσώματος. Οι περισσότερες μεταλλαγές συσσωρεύονται σε μια συγκεκριμένη περιοχή του γονιδίου μέσα στο 15ο εξώνιο4.Η πρωτεΐνη APC παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της μίτωσης, στη μετανάστευση, στη σύνδεση και επικοινωνία των κυττάρων, στην οργάνωση του κυτταροσκελετού και στο διαχωρισμό των χρωμοσωμάτων5.

Εικόνα 1. Γενεαλογικό δένδρο οικογένειας με FAP. 

Η γενετική δοκιμασία για την ανεύρεση των μεταλλαγών που απενεργοποιούν το γονίδιο έχει σημασία σε άτομα που έχουν πάνω από 100 πολύποδες και σε όσους έχουν έναν συγγενή με FAP ή APC τεστ θετικό. Θετική δοκιμασία, σε ασθενή πρώτου βαθμού συγγενείας, αποτελεί ένδειξη για στενή παρακολούθηση. Αρνητική δοκιμασία εντάσσει τους εξεταζομένους στο βαθμό επικινδυνότητας του υπολοίπου πληθυσμού. Σήμερα διαθέτουμε δοκιμασίες ταυτοποίησης των μεταλλαγών απενεργοποίησης του APC, όπως ανάλυση πρόωρου τερματισμού της πρωτεϊνικής σύνθεσης (Protein Truncation Test) και ανάλυση της αλληλουχίας DNA (Sequencing). Το τελευταίο τεστ έχει χαμηλό κόστος και είναι πολύ χρήσιμο όταν γνωρίζουμε ήδη την ακριβή θέση της μεταλλαγής.

Στο Τμήμα Μοριακής Βιολογίας του νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ έχουν μελετηθεί μέχρι σήμερα οκτώ ασθενείς από τέσσερις οικογένειες με το φαινότυπο της FAP (Εικόνα 1). Σε αυτούς, έχει αναλυθεί η περιοχή συσσώρευσης των περισσοτέρων μεταλλαγών δηλαδή περίπου το 25% του γονιδίου APC. Η εξέταση γίνεται με απ’ευθείας προσδιορισμό της αλληλουχίας του DNA με τη βοήθεια του αυτόματου αναλυτή ABI Prism? 310 και στη συνέχεια ανάλυσή της για τον εντοπισμό μεταλλαγών. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε εντοπίσει παθογόνες μεταλλαγές.Σε 5 ασθενείς από τρεις οικογένειες έχουμε εντοπίσει μια μεταλλαγή η οποία όμως δεν προκαλεί βλάβη στο γονίδιο (Εικόνα 2). Είναι δηλαδή πολυμορφισμός στην αλληλουχία του DNA. Η μεταλλαγή αυτή έχει αναφερθεί ως πολυμορφισμός και στη διεθνή βιβλιογραφία6.Η έρευνα συνεχίζεται για τον εντοπισμό των παθογόνων μεταλλαγών. Είναι φανερό ότι η έγκαιρη διάγνωση με το γενετικό τεστ μπορεί να σώσει τη ζωή αυτών που φέρουν το ελαττωματικό γονίδιο APC αλλά και να απαλλάξει αυτούς που φέρουν το φυσιολογικό γονίδιο από το άγχος και τη συνεχή ιατρική παρακολούθηση.

Εικόνα 2. Πολυμορφισμός στην αλληλουχία του DNA: στο επάνω χρωματογράφημα φαίνεται η αλληλουχία στους περισσότερους ανθρώπους και κάτω σε αυτούς που φέρουν τον πολυμορφισμό.  

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Lockhart – Mummery, A. Cancer and Heredity. Lancet 1925, 1: 427 – 429.
2. Groden J. et al. Identification and characterization of the familial adenomatous polyposis coli gene. Cell 1991, 66: 589-600.
3. Kinzler K.W. et al. Identification of FAP locus genes from chromosome 5q21. Science 1991, 253: 661-665.
4. Fearnhead N., et al. The ABC of APC. Human Molecular Genetics 2001, 10: 721-733.
5. Van Es JH, et al. The many faces of the tumor suppressor gene APC. Exp. Cell Res. 2001, 264: 126-34
6. Beroud, C. and Soussi, T. APC gene: database of germline and somatic mutations in human tumors and cell lines. Nucleic Acids Res. 1996, 24: 121-124.

Ιούνιος 2007