Η διηνεκής αξία του Όρκου του Ιπποκράτη

Η ιατρική εξελίσσεται ταχύτατα με σκοπό να περιορίσει τη ραγδαία ανθρώπινη φθορά και, με μάταιη όμως προσπάθεια, να προλάβει τον βιολογικό θάνατο. 

Γράφει ο
Χρήστος Σπ. Μπαρτσόκας
Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής
Διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας Παίδων ΜΗΤΕΡΑ

Τις συνεχείς προόδους της επιστήμης και της τεχνολογίας προσπαθεί η πολιτεία να ελέγξει και να περιορίσει με νόμους, στο πλαίσιο νομιμότητας της ηθικής και δεοντολογίας, οι οποίοι, δυστυχώς, μετά την παρέλευση ετών ακυρώνονται και τροποποιούνται, προσαρμοζόμενοι στις ανάγκες των πολιτών και της κοινωνίας. Όμως, υπέρτατος νόμος για τους γιατρούς παραμένει ο Όρκος του Ιπποκράτη.  Είναι παράδοξο, όμως, ότι ο Όρκος του Ιπποκράτη, ακόμη και έπειτα από 2.300 χρόνια από τη «γέννησή» του, παραμένει επίκαιρος και πρακτικά καλύπτει την καθημερινή άσκηση της σύγχρονης ιατρικής.

Από την προσωπική επαφή στην τεχνολογία
Αρχικά, η ιπποκρατική ιατρική εξέφραζε τα τέλεια συναισθήματα της ανθρώπινης ψυχής: συμπόνια, θυσία και αυτοπροσφορά προς το συνάνθρωπο. Στη διαδρομή της, όμως, η ιατρική απέκτησε νέες γνώσεις, με θυσίες, εγωισμό και φυσικές υπερβάσεις. Οι γιατροί, αρχικά ενεργούσαν ως λειτουργοί φιλανθρωπικής αποστολής, εξελίχθηκαν αργότερα σε επιστήμονες, στη συνέχεια σε επαγγελματίες υγείας και τώρα αποκτούν και χαρακτηριστικά επιχειρηματιών.

Φυσικά, οι απαράβατες αρχές άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος δεν έπαυσαν να ισχύουν επί αιώνες. Όπως είναι γνωστό, περιλαμβάνουν την τιμιότητα, την αντικειμενικότητα, την ακεραιότητα, την επαγρύπνηση, την ειλικρίνεια, το σεβασμό για τη διανοητική περιουσία, την εμπιστευτικότητα και την υπευθυνότητα.

Δυστυχώς, η υγεία έχει ξεφύγει από τη φροντίδα του προσωπικού γιατρού και το βάρος της άσκησης αυτής έχει μετακινηθεί στις κλινικές, τις διαγνωστικές και τις θεραπευτικές μονάδες, στα απρόσωπα νοσοκομεία, ακόμη και σε κυβερνητικές υπηρεσίες. Ακόμη χειρότερα, και σε ασφαλιστικά ταμεία ή σε εταιρείες υγείας, που απορροφούν ανταγωνιστικά τους αρρώστους, συλλέγοντας πόρους, παράγοντας ενδιαφέροντα, αντικαθιστώντας ανθρώπινα συναισθήματα και προσωπικές σχέσεις με συμβόλαια, συμφωνίες και καταναλωτικές αντιλήψεις!

Ιατρική ηθική
Για τους παραπάνω λόγους η ηθική παραμένει μη διαπραγματεύσιμη αρχή στην άσκηση της ιατρικής και στις σχέσεις γιατρού-ασθενούς. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια), «Η ηθική και η πολιτική αποτελούν πρακτικές επιστήμες και, τελικά, η ηθική είναι η ευτυχία του ατόμου, ενώ ο τελικός στόχος της πολιτικής είναι η ευτυχία του κράτους συνολικά. Η ηθική είναι πρακτική επιστήμη, της οποίας το ενδιαφέρον συνίσταται στο τελικό καλό των ανθρώπων… Γενικά, υφίσταται συμφωνία ότι το όνομα του καλού σκοπού είναι ευτυχία. Συνεπώς η ηθική είναι επιστήμη που ακολουθείται με σκοπό την ευτυχία».

Οι τέσσερις βασικές αρχές της ιατρικής ηθικής (να ωφελείς, να μη βλάπτεις, η αυτονομία του ατόμου και η δικαιοσύνη) έχουν οδηγήσει τον ιατρικό κλάδο σε ενδόμυχες εσωτερικές αρετές, όπως η φιλανθρωπία, η συμπόνια, η μακροθυμία, η ανεκτικότητα, στο επίκεντρο των οποίων είναι η αρετή της αγάπης. Μέσω της φιλανθρωπίας, η θεραπευτική φροντίδα αναβαθμίστηκε σε πράξη συμπόνιας και καλοσύνης και το ιατρικό επάγγελμα σε λειτούργημα και προσφορά.
Ο γιατρός σήμερα πρέπει και να υπερβαίνει ακόμη την προσήλωση σε αναχρονιστικούς νόμους, στην πολιτική, στην οικονομική επιστήμη, στη φυσιολογία και τη μοριακή γενετική, όταν αυτοί επηρεάζουν θεραπευτικές στρατηγικές, ενώ απομακρύνονται από την αυθεντική φροντίδα υγείας.

Σύμφωνα με τις ιπποκρατικές απόψεις, οι γιατροί ασκούν την επιστήμη τους μέσα σε ένα λογικό και ηθικό πλαίσιο. Η θεραπευτική αποτελεί ένα λογικό επάγγελμα με ρίζες στη συμπόνια. Ο συνδυασμός, όμως, οικονομίας και υγείας οδηγεί σε απροσδόκητες εξελίξεις στην ιατρική τεχνολογία (π.χ. PET, MRI, laser, γονιδιακή τροποποίηση κ.λπ.). Έτσι, η συμβολή του γιατρού σήμερα είναι τεχνολογική, μη λησμονώντας τη βασική προσωπική σχέση και την κοινωνική αντίληψη της ανθρώπινης υπάρξεως.

Ηθικοί γιατροί ασκούν ηθική ιατρική (Bill Wolf). Στο επίκεντρό της η ιατρική είναι μια ηθική επιχείρηση βασιζόμενη σε συμβόλαιο εμπιστοσύνης. Σήμερα, το συμβόλαιο αυτό της εμπιστοσύνης απειλείται σημαντικά. Αυτός είναι ο λόγος που απαιτούνται αξιολογήσεις και μετρήσεις ποιότητας. Ο τέως Editor-in-Chief του περιοδικού «The New England Journal of Medicine», Jerome P. Kassirer, έγραφε: «Μετρήσεις της ποιότητας που υφίστανται σήμερα είναι ακόμη αρκετά επιπόλαιες και αναξιόπιστες και αναμφισβήτητα θα βελτιωθούν, οι διαφορές ποιότητας… είναι τόσο λεπτές, που μάλλον θα διαφεύγουν από τις πλέον εξελιγμένες τεχνικές μετρήσεις στο μέλλον».

Η ιπποκρατική άποψη της ιατρικής είναι:

1. Σχέση γιατρού-ασθενούς, υπόσχεση, συνοχή, υποστήριξη και αφοσίωση στις ανάγκες και στην προσωπικότητα του ασθενούς
2. Ηθική υποχρέωση παροχής βοήθειας που πηγάζει από τη μοναδικότητα και την εσωτερική αξία που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ζωή.
Οι γιατροί αφοσιώνονται στο να πράττουν το ορθό για τους ασθενείς τους, να τους προστατεύουν, να τους ενημερώνουν για όλες τις διαθέσιμες θεραπευτικές δυνατότητες, ακόμη και να τους αποκαλύπτουν πώς (οι ίδιοι) αμείβονται.

Τι υψώνει ένα επάγγελμα σε επιστήμη;

• Ύπαρξη και εφαρμογή άτεγκτου κώδικα ηθικής.
• Ξεχωριστό σώμα γνώσεων.
• Παρατεταμένη περίοδος εκπαίδευσης και άσκησης.

Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η ακεραιότητα συνιστούν σημαντικές αξίες για την προαγωγή ελεύθερης, αλλά και υπεύθυνης επιστημονικής προσπάθειας.
Παρότι μεσολάβησαν τόσοι αιώνες από την καθιέρωσή του, ο Όρκος του Ιπποκράτη συνεχίζει να αποτελεί τον τελειότερο και τον πληρέστερο κώδικα άσκησης της ιατρικής επιστήμης. Νόμοι θα έρχονται και παρέρχονται, θα βελτιώνουν και θα συμπληρώνουν τη δεοντολογία, αλλά είναι αμφίβολο πως θα υπερκαλύψουν τις ηθικές αξίες του όρκου!

Bιβλιογραφία
1. Marketos SG, Diamandopoulos AA, Bartsocas CS, et al. The Hippocratic Oath. Lancet 1996; 347: 101-102.

Ιούλιος, 2014