Επιδράσεις του καπνίσματος στο γεννητικό σύστημα του άνδρα

Το γεννητικό σύστημα δεν θα μπορούσε να μείνει ανέπαφο από τη δράση των επιβλαβών τοξικών ουσιών που απελευθερώνονται με το κάπνισμα στο αίμα.

Γράφει ο
Παναγιώτης Π. Παπαναστασίου
Χειρουργός Ουρολόγος

Την τελευταία δεκαετία όλο και περισσότερες δημοσιεύσεις  αναφέρονται στις  αρνητικές επιδράσεις στη δυνατότητα εγκυμοσύνης  και στην ολοκλήρωσή της. Περίπου το 30% των γυναικών στην αναπαραγωγική ηλικία και 35% των ανδρών καπνίζουν. Από τις ομάδες αυτές μόνο το 22% γνώριζε  τη βλαβερή συνέπεια του τσιγάρου στην γονιμότητα.

Άνδρες που προέρχονται από μητέρες που κάπνιζαν είχαν χαμηλής πυκνότητας σπέρμα,  λόγω πιθανής συγκέντρωσης ιόντων καδμίου και παραγώγων νικοτίνης στο υγρό περιβάλλον του ωοθυλακίου. Το κάπνισμα αναφέρεται ως γοναδοτοξική συνήθεια, που ευθύνεται για την επιδεινούμενη παραγωγή σπέρματος χαμηλής κινητικότητας σε χρόνιους καπνιστές, και την αλλοίωση της μορφολογίας των σπερματοζωαρίων.

Η χρόνια έκθεση στη νικοτίνη και τον καπνό είναι δυνατό να επηρεάσει τα σπερματοζωάρια ως προς την ικανότητα γονιμοποιήσεως  του ωαρίου. Μια ομάδα ερευνητών στη Νέα Υόρκη εξέτασε την ικανότητα γονιμοποιήσεως  ανδρών που κάπνιζαν  περισσότερα από 4 τσιγάρα ημερησίως για 2 ή περισσότερα χρόνια. Η ικανότητα γονιμοποιήσεως στα 66% των δειγμάτων των ανδρών αυτών ήταν αρνητική. Ενώ  μόνο το 28% των μη καπνιζόντων απέτυχε στο τεστ γονιμοποιήσεως. Από την ομάδα των βαριά καπνιστών (19 τσιγάρα ημερησίως)  μόνο το 18% πέτυχε το τεστ, ενώ η ομάδα των ελαφρά καπνιστών πέτυχε στο τεστ κατά 71%. Η εξήγηση που δόθηκε  είναι ότι τα σπερματοζωάρια φέρουν  ένα νικοτινικό χοληνεργικό υποδοχέα, ο οποίος με το χρόνο φορτώνεται με νικοτίνη, με αποτέλεσμα να επιβραδύνει την προσέγγιση και προσκόλληση του σπερματοζωαρίου στην κυτταρική μεμβράνη του ωαρίου. 

Το  DNA  των γοναδικών κυττάρων παίζει  σπουδαίο ρόλο στη γονιμότητα  και στην εξέλιξη και ολοκλήρωση της γονιμοποίησης. Η αλλοίωση του DNA οφείλεται σε ενδορχικούς, περιβαλλοντικούς, ιδιοπαθείς και γενετικούς  παράγοντες. Στους  περιβαλλοντικούς παράγοντες περιλαμβάνονται η αυξημένη θερμοκρασία των όρχεων από τοπικές λοιμώξεις, οι ορμόνες, η χημειοθεραπεία και  το κάπνισμα.

Στον υπογόνιμο άνδρα το πιο συχνό ανατομικό εύρημα είναι η κιρσοκήλη (διάταση των φλεβικών αγγείων γύρω από τον όρχη). Το σπερμοδιάγραμμα στους καπνιστές με κιρσοκήλη παρουσίαζε 25% ελάττωση στη συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων, 15% ελάττωση της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων και 17% ελάττωση  των φυσιολογικών μορφών των σπερματοζωαρίων. Στην ίδια μελέτη παρατηρήθηκε στους καπνιστές αύξηση των λευκοκυττάρων στο σπέρμα κατά 48%. Αυτό ερμηνεύτηκε ως απάντηση στη φλεγμονώδη δράση που είχαν τοπικά οι εισπνεόμενες τοξίνες του καπνού, όπως η νικοτίνη, το μονοξείδιο του άνθρακα, το κάδμιο  και άλλα μεταλλαξιογόνα συστατικά του καπνού. Μια δεύτερη ερμηνεία που δόθηκε ήταν ότι η άθροιση των λευκοκυττάρων αποτελεί ένδειξη της φαγοκυττάρωσης των  παθολογικών σπερματοζωαρίων,  που έχουν παραχθεί υπό την επίδραση των πιο πάνω τοξινών.

Συνοψίζοντας, οι άνδρες καπνιστές παρουσιάζουν  στο σπερμοδιάγραμμα  χαμηλότερο αριθμό σπερματοζωαρίων, χαμηλή κινητικότητα σπερματοζωαρίων  και αύξηση των παθολογικών  μορφών  των σπερματοζωαρίων.

Οι επιπτώσεις του καπνίσματος τσιγάρου είναι γνωστές και επιστημονικά τεκμηριωμένες σχεδόν σε όλα τα οργανικά συστήματα του ανθρωπίνου σώματος. Η επίδραση του καπνίσματος στη στυτική λειτουργία  στις μέρες μας έχει ερευνηθεί πολύ. Στη Μεγάλη Βρετανία πάνω από 120,000 άνδρες  30-40 ετών παρουσιάζουν ολική  στυτική ανικανότητα.

Η στυτική λειτουργία είναι νευραγγειακό γεγονός το οποίο ελέγχεται από το οξείδιο του αζώτου. Η αλληλουχία των γεγονότων που συμβαίνει έχει ως στόχο να αυξήσει την παροχή αίματος στα σηραγγώδη σώματα και ταυτόχρονα να εγκλωβίσει το αίμα  σ’ αυτά με τη χάλαση των  μυϊκών κυττάρων των ελικοειδών αρτηριών. 

Η ενεργοποίηση των χολινεργικών νευρικών απολήξεων στο πέος γίνεται με τους νευροδιαβιβαστές ακετυλοχολίνη και οξείδιο του αζώτου, με αποτέλεσμα να δίνεται το σήμα για τη χάλαση των λείων μυϊκών ινών των σηραγγωδών σωμάτων. Τα ενδοθηλιακά κύτταρα των αγγείων του πέους παράγουν οξείδιο του αζώτου, το οποίο είναι ο πρωτεύων νευροδιαβιβαστής που ελέγχει τη λειτουργία της στύσεως. Η παραγωγή του οξειδίου του αζώτου γίνεται με τη δράση του ενζύμου eNOS στη L Arginine.

Ελεύθερες ρίζες και αρωματικά συστατικά ελαττώνουν την ενδοθηλιακή σύνθεση του οξειδίου του αζώτου, επιδρώντας στο  ένζυμο eNOS. Η νικοτίνη και άλλα παράγωγα επιβαρύνουν την παραγωγή οξειδίου του αζώτου από την L Arginine. Ένα υπεροξείδιο ανταγωνίζεται το οξείδιο με συνέπεια  τη σύσπαση (αντί της χάλασης) των λείων μυϊκών ινών. Η νικοτίνη δίνει επίσης εγκεφαλικά ερεθίσματα που οδηγούν σε σύσπαση των πεϊκών ιστών (σύμπτωμα vasospasm) αναστέλλοντας την είσοδο αίματος στα σηραγγώδη σώματα.

Αρκετοί ερευνητές έδειξαν ότι το κάπνισμα ήταν πιο συχνό στους ασθενείς του ιατρείου στυτικής δυσλειτουργίας παρά στο γενικό πληθυσμό. Έδειξαν επίσης,  ότι κάπνισμα και αθηρωματική νόσος ήταν προδιαθεσικοί παράγοντες για οργανική στυτική δυσλειτουργία. Το κάπνισμα τσιγάρων υψηλής περιεκτικότητας σε νικοτίνη ελαττώνει την αγγειοδιαστολή των πεϊκών αρτηριών. Το κάπνισμα, άλλου, αποτελεί ανεξάρτητο αθηρωματικό παράγοντα για τα αγγεία της πυέλου καθώς και για της πεϊκές αρτηρίες  νεαρών στυτική ανικανότητα.

Η αθηρωματική νόσος  είναι η πιο σοβαρή βλάβη που προκαλεί το κάπνισμα στα αγγεία. Το κάπνισμα τεκμηριωμένα αποτελεί ένα ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για αρτηριοσκλήρυνση, ισοδύναμο με την υπέρταση και την υπερχοληστεριναιμία. Η αθηρωμάτωση όμως αποτελεί ένα ισχυρό αίτιο στυτικής ανεπάρκειας και η αναγκαιότητα για λήψη φαρμακευτικής αγωγής για την υπέρταση και την υπερχολιστεριναιμία οδηγεί στη φαρμακευτική στυτική δυσλειτουργία, λόγω των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων.

Οι βλάβες που προκαλούνται από το κάπνισμα, τόσο στην ανδρική γονιμότητα όσο και στη στυτική λειτουργία, είναι  ανάλογες του χρόνου εκθέσεως του οργάνου στα τοξικά παράγωγα του καπνού, αλλά και της συγκέντρωσής τους. Η χρόνια έκθεση των γεννητικών ιστών  στα τοξικά αυτά παράγωγα  ενέχει   και τον κίνδυνο  μόνιμων και μη αναστρέψιμων βλαβών. Παρατηρήθηκε ότι ο επιπολασμός της στυτικής δυσλειτουργείας των πρώην καπνιστών ήταν χαμηλότερος των νυν καπνιστών. Στην περίπτωση δε των υπογόνιμων ανδρών  η διακοπή του καπνίσματος έφερε μικρού έως ικανού βαθμού βελτίωση των  παραμέτρων του σπερμοδιαγράμματος. Η συμβουλή και η παραπομπή στον ειδικό για διακοπή του καπνίσματος στη θεραπευτική προσέγγιση των ασθενών αυτών παραμένει πρώτη επιλογή.

Επιλεγμένη βιβλιογραφία
1. Hampton T.  Researchers Discover a Range of Factors Undermine Sperm Quality, Male Fertility, JAMA,  2005: 294:
2. Report on optimal evaluation of the infertile male. The Male Infertility Best Practice Policy Committee of the American Urological FERTILITY & STERILITY Vol. 86, Suppl 4, November 2006.
3. Smoking and infertility. The Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. FERTILITY & STERILITY  Vol. 86, Suppl 4, November 2006
4. Tobacco and fertility: our responsibilities. Sally Faith Dorfman, M.D., M.S.H.S.A. Fertility and Sterility_ Vol. 89, No. 3, March 2008
ELHANBLY S, et al. Erectile Dysfunction in Smokers: A Penile Dynamic and Vascular Study. J  Androl, 2004, 25:
5. DOUMAS M, et al.  Factors Affecting the Increased Prevalence of Erectile Dysfunction in Greek Hypertensive Compared With Normotensive Subjects. J Androl, 2006, 27:
6.  AGARWAL A, et al,, Role of Oxidative Stress in the Pathophysiological  Mechanism of Erectile Dysfunction. J  Androl, 2006, 27:
7. Kevin T.  et al. SMOKING AND ERECTILE DYSFUNCTION: EVIDENCE BASED ANALYSIS. J Urol 2001, 166: 1624-1632
8. K. T. McVary,  Erectile Dysfunction. N Engl J Med 2007, 357;24 2472 December 13, 2007

Ιούλιος 2008