Αρχές ταξιδιωτικής ιατρικής

Η ζωή στη γη μπορεί να είναι ακριβή, αλλά περιλαμβάνει και δωρεάν ταξίδι γύρω από τον ήλιο.
ΑΝΩΝΥΜΟΣ

Γράφουν οι
Πέτρος Καρσαλιάκος
Βασιλική Ρωμανού
Γεώργιος Σαρόγλου
Τμήμα Λοιμώξεων & Tαξιδιωτκής Ιατρικής

Με την τεχνολογική ανάπτυξη, εξέλιξη και βελτίωση ασφαλέστερων, ανετότερων, οικονομικότερων και ταχύτερων μέσων μεταφοράς, ο αριθμός των ταξιδιωτών διαρκώς αυξάνει. Υπολογίζεται διεθνώς ότι ο συνολικός αριθμός ταξιδιωτών το 2006 ξεπέρασε τα 840.000.000. Συγχρόνως, διογκώνεται ο κίνδυνος έκθεσης των ατόμων σε επισφαλείς για την υγεία τους συνθήκες, ειδικά με τη μετάβαση αυτών σε ανοίκειο περιβάλλον. Οι περισσότεροι από τους κινδύνους του ταξιδιού δυνατόν να ελαχιστοποιηθούν με τη λήψη προληπτικών μέτρων προ, κατά τη διάρκεια και μετά το ταξίδι.

Η ταξιδιωτική ιατρική προσφέρεται επικουρικά και συμβουλευτικά στον μελλοντικό ταξιδιώτη με στόχο εκείνος να συνειδητοποιήσει τους πιθανούς κινδύνους κατά τη μετάβαση και διαμονή του στον εκάστοτε τόπο προορισμού και να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα να νοσήσει. Παρότι οι γιατροί και η τουριστική βιομηχανία παρέχουν σημαντικότατες υπηρεσίες πρόληψης ταξιδιωτικών νοσημάτων, αποτελεί ευθύνη του ταξιδιώτη να επιζητεί πληροφόρηση και να λάβει τις απαραίτητες προφυλάξεις για το ταξίδι.

Η σημασία της προσφοράς της ταξιδιωτικής ιατρικής στον ταξιδιώτη υπογραμμίζεται από τα παρακάτω στατιστικά στοιχεία: από τους 100.000 ταξιδιώτες οι οποίοι θα ταξιδέψουν σε αναπτυσσόμενη χώρα οι 50.000 θα εμφανίσουν κάποιο πρόβλημα υγείας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, 8.000 θα ζητήσουν ιατρική βοήθεια και 5.000 θα νοσηλευτούν κατ΄οίκον. Μικρότερος αριθμός, 1.100, δε θα προσέλθουν στην εργασία τους με την επάνοδό τους, 300 θα νοσηλευτούν σε νοσοκομείο, 50 θα διακομιστούν αεροπορικώς από τη χώρα την οποία θα επισκεφτούν και ένας θα καταλήξει.

Τα συχνότερα αίτια θνησιμότητας των ταξιδιωτών, είναι:

Καρδιαγγειακή νόσος 49%.
Τραυματισμός (ακούσιος) 22%.
Παθολογικό νόσημα 13,7%.
Καρκίνος 5,9%.
Αυτοκτονία ή ανθρωποκτονία 2,9%.
Λοιμώδες νόσημα 1,0%.
Άλλα ή άγνωστα αίτια 5,5%.

Η επίπτωση των συχνότερων λοιμωδών νοσημάτων που προσβάλλουν τα άτομα που μεταβαίνουν σε αναπτυσσόμενη ή υπανάπτυκτη χώρα, είναι:

3ιάρροια των ταξιδιωτών (20%-60%).
Οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού (5%-20%).
Ελονοσία (ταξίδι στη 3. Αφρική, χωρίς χημειοπροφύλαξη, 2%).
3άγκειος πυρετός (0,1%).
Ηπατίτις Α (0,03%-3%).
3ήγματα ζώων με κίνδυνο λύσσας (0,3%).

Ο φορέας της ταξιδιωτικής ιατρικής, γνωρίζοντας τα επιδημιολογικά δεδομένα του προορισμού του ταξιδιώτη, θα εστιαστεί συμβουλευτικά στα εξής σημεία:

στην εκτίμηση των πιθανών κινδύνων που θα διατρέξει ο ταξιδιώτης,
στην προσπάθεια να μειωθεί η έκθεση του ατόμου σε παράγοντες νόσησης,
στην ανοσοποίηση,
στη χημειοπροφύλαξη,
στις οδηγίες για αυτοθεραπεία.

Παράγοντες κλειδιά για τον καθορισμό των κινδύνων στους οποίους δυνατόν να εκτεθούν οι ταξιδιώτες είναι οι εξής :

1. O προορισμός: η ποιότητα υγιεινής, η ύπαρξη ορθού αποχετευτικού συστήματος, η επάρκεια ιατρικών υπηρεσιών, η καταλληλότητα τροφίμων και ποτών. Απαραίτητη είναι η διαρκής ενημέρωση περί των επιδημιολογικών δεδομένων που αφορούν στη χώρα ή τις χώρες προορισμού. Η χρήση του Internet για την πληροφόρηση εξάρσεων ήδη γνωστών ή νεοεμφανιζόμενων λοιμωδών νοσημάτων, θεωρείται αναγκαία.

2. Η διάρκεια της παραμονής και η εποχή κατά την οποία πραγματοποιείται το ταξίδι προσδιορίζουν την πιθανότητα έκθεσης σε λοιμώδη ή μη νοσήματα καθώς και την ανάγκη για συγκεκριμένους εμβολιασμούς ή ανθελονοσιακή προφύλαξη. Η αλλαγή θερμοκρασίας, ο βαθμός υγρασίας και η παρατεταμένη έκθεση σε συνθήκες ατμοσφαιρικής ρύπανσης, επηρεάζουν επίσης τη συμβουλευτική προσέγγιση.

3. Η συμπεριφορά και ο τρόπος διαβίωσης του ταξιδιώτη. Για παράδειγμα η μη συμμόρφωση στην προφυλακτική αγωγή για ελονοσία ή στην αποτροπή δηγμάτων από κουνούπια εκθέτουν το άτομο σε ιδιαίτερο κίνδυνο.

4. Οι συνθήκες διαμονής και η πιθανότητα μετάδοσης τροφιμογενών και υδατογενών νοσημάτων. Η έκθεση σε έντομα, τρωκτικά ή άλλα ζώα, μολυσμένο νερό ή τροφή, σε συνδυασμό με την απουσία κατάλληλων ιατρικών υπηρεσιών, ειδικά σε απομακρυσμένες περιοχές, καθιστά το ταξίδι επικίνδυνο.

5. Ο σκοπός του ταξιδιού. Η διαμονή σε υψηλών προδιαγραφών ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις ή συνεδριακά κέντρα, ενέχει λιγότερους κινδύνους, σε σχέση με την επίσκεψη μιας απομακρυσμένης αγροτικής περιοχής.

Εμβολιασμοί

Ο εμβολιασμός διακρίνεται σε βασικό (παιδικής ή ενηλίκου ζωής), απαιτούμενο (με βάση τον τόπο προορισμού ) και συνιστώμενο (ανάλογα με τον κίνδυνο λοίμωξης). Ο βασικός εμβολιασμός, ο οποίος εφαρμόζεται σε πλείστες χώρες, προσφέρει κάλυψη για τέτανο, διφθερίτιδα, κοκκύτη, αιμόφιλο ινφλουέντσας τύπου Β, πολιομυελίτιδα, ερυθρά, ιλαρά, παρωτίτιδα, ηπατίτιδα Β, γρίππη και πνευμονιόκοκκο.

Άλλοι εμβολιασμοί οι οποίοι θεωρούνται υποχρεωτικοί σε συγκεκριμένα κράτη είναι έναντι φυματιώσεως, ηπατίτιδας Α, HPV, Μηνιγγιτιδοκόκκου, Ροταϊών, εγκεφαλίτιδας από κρότωνες και ανεμοευλογιάς.

Απαιτούμενοι εμβολιασμοί με βάση τη χώρα προορισμού είναι έναντι του κίτρινου πυρετού και του μηνιγγιτιδοκόκκου, ενώ συνιστώμενοι εμβολιασμοί με βάση τον κίνδυνο λοίμωξης είναι για ηπατίτιδα Α, ηπατίτιδα Β, τυφοειδή πυρετό, χολέρα, πολιομυελίτιδα, μηνιγγίτιδα από μηνιγγιτιδόκοκκο, ιαπωνική εγκεφαλίτιδα, λύσσα και εγκεφαλίτιδα από κρότωνες.

Ελονοσία

Ο κίνδυνος νόσησης από ελονοσία είναι μεγάλος σε περισσότερα από 100 κράτη. Οι νέες περιπτώσεις νόσησης κατ’έτος φθάνουν τα 500 εκατομμύρια με τρία εκατομμύρια θανάτους ετησίως. Ο επισκέπτης αφρικανικής χώρας κινδυνεύει σημαντικά από Plasmodium Falciparum με σημαντικό ποσοστό ανθεκτικότητας στα ανθελονοσιακά φάρμακα.

Οι αρχές της πρόληψης της ελονοσίας βασίζονται:

στην αναγνώριση του κινδύνου νόσησης
στη λήψη μέτρων αποφυγής δηγμάτων κουνουπιών
στη χημειοπροφύλαξη
στη διάγνωση εμπύρετου νοσήματος.

Για τη χορήγηση της χημειοπροφύλαξης απαραίτητη είναι η γνώση ότι κανένα ανθελονοσιακό φάρμακο δεν παρέχει 100% προστασία. Τα στελέχη vivax και ovale δυνατόν να προκαλέσουν νόσηση αρκετούς μήνες μετά την άφιξη στον τόπο προορισμού. Δεν υπάρχει παγκόσμια ομοφωνία για τις μεθόδους πρόληψης και θεραπείας. Σε άτομα που έχουν επισκεφθεί χώρες όπου ενδημεί η ελονοσία (εικόνα 1), η εμφάνιση κάθε εμπύρετου πρέπει να θεωρείται ελονοσία μέχρις αποδείξεως του εναντίον.

Διάρροια των ταξιδιωτών

Το 20%-60% των ταξιδιωτών με διάρκεια ταξιδιού 2 εβδομάδων θα εμφανίσουν διάρροια, εκ των οποίων 25% θα πρέπει να αλλάξουν τα πλάνα τους, 15% θα παραμείνουν κλινήρεις, ενώ 3% θα έχουν μόνιμες διαταραχές από το πεπτικό. Τα αίτια είναι βακτηριακά (60%-80%) (E. Coli, Campylobacter, Salmonella, Shigella), ιογενή (Ροταϊοί, ιοί Norwalk, 10%-20%) και παρασιτώσεις (Giardia, Cryptosporidium, Cyclospora, 5%-10%). Οι οδηγίες για πρωτογενή πρόληψη και θεραπευτική αντιμετώπιση του συνδρόμου, ειδικά σε απομακρυσμένες περιοχές, θα συνεισφέρουν στην κατά το δυνατόν απρόσκοπτη συνέχιση του ταξιδιού.

Άλλα προβλήματα

Άλλα συχνά ταξιδιωτικά προβλήματα είναι η ναυτία, η χρονική υστέρηση του βιολογικού ρολογιού (jet lag), η φλεβοθρόμβωση και διάφοροι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι (φυσικές καταστροφές, πόλεμοι, ηλιακή ακτινοβολία, υψηλή θερμοκρασία και υγρασία, ψύχος και υψόμετρο). Οι ταξιδιώτες θα πρέπει να ενημερώνονται για τους κινδύνους μετάδοσης τροφιμογενών και υδατογενών νοσημάτων.

Κλασσικός κανόνας για την κατανάλωση τροφής είναι «βράσε το, μαγείρεψέ το, ξεφλούδισέ το ή ξέχνα το». Ειδικές οδηγίες αφορούν πιθανούς νυγμούς και δήγματα εντόμων και ζώων, πρόληψη τραυματισμών και ατυχημάτων, σεξουαλικώς και αιματογενώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Διαφορετική είναι η συμβουλευτική για τους ηλικιωμένους, τα παιδιά και τους ταξιδιώτες με χρόνια προβλήματα υγείας. Το πρόγραμμα εμβολιασμών διαφοροποιείται σε έγκυες και ανοσοανεπαρκείς.

Λειτουργία κλινικής ταξιδιωτικής ιατρικής

Η πλειάδα δυσμενών καταστάσεων που δυνατόν να αντιμετωπίσει ο ταξιδιώτης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του απαιτεί ειδικό συμβουλευτικό φορέα με επαρκή κατάρτιση, γνώση και εμπειρία. Οι επαγγελματίες υγείας με εξειδίκευση στην ταξιδιωτική ιατρική απευθύνονται ολοένα σε μεγαλύτερο αριθμό ταξιδιωτών, λόγω της επίδρασης της παγκοσμιοποίησης στην εξάπλωση των λοιμώξεων Όσοι προγραμματίζουν να μεταβούν σε αναπτυσσόμενη ή υπανάπτυκτη χώρα, συνιστάται να επισκεφθούν τον αντίστοιχο φορέα τουλάχιστον 4-8 εβδομάδες πριν, ή νωρίτερα, όταν πρόκειται για μακρά παραμονή ή υπερατλαντικά ταξίδια με σκοπό την εργασία. Και ο ταξιδιώτης «της τελευταίας στιγμής» ο οποίος θα αναζητήσει συμβουλές ταξιδίου, έστω και την προηγούμενη της αναχώρησης, θα ωφεληθεί. Η συμβουλή θα καθορίσει την ανάγκη για εμβολιασμούς ή την ανθελονοσιακή αγωγή, καθώς και ποια περαιτέρω ιατρικά είδη θα χρειαστεί ο επισκέπτης για το ταξίδι του. Δυνατόν να χορηγηθούν ή να συνταγογραφηθούν φάρμακα ή άλλα αντικείμενα, που θα καλύπτουν τη βασική πρόληψη, ανάλογα με τις ιδιοσυγκρασιακές ανάγκες, δημιουργώντας ένα «ταξιδιωτικό κυτίο».

Τα δημογραφικά στοιχεία του ατόμου, το ιστορικό εγκυμοσύνης στις γυναίκες και το κατά πόσο είναι πιθανή η εγκυμοσύνη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ή το επόμενο τρίμηνο, το ιστορικό νοσημάτων ή άλλων φαρμάκων που λαμβάνει, το ιστορικό αλλεργίας σε φάρμακα ή προηγούμενους εμβολιασμούς, συνιστούν απαραίτητες πληροφορίες για τον ειδικό γιατρό, προκειμένου να δώσει την ορθή συμβουλή στον επίδοξο ταξιδιώτη. Κλινική εξέταση γίνεται κυρίως σε περιπτώσεις όπου θα απαιτηθεί καλή φυσική κατάσταση, όπως σε ορειβασία ή βάδιση υπό αντίξοες συνθήκες, ή όταν υπάρχει κάποιο χρόνιο νόσημα. Δυνατόν να χρειαστούν και ορισμένες αιματολογικές εξετάσεις ή ηλεκτροκαρδιογράφημα, ανάλογα με την κατάσταση υγείας του ταξιδιώτη.

Ταξιδιωτικό κυτίο

Το ταξιδιωτικό κυτίο περιέχει βασικά φάρμακα για αντιμετώπιση κοινών καταστάσεων, υλικά για εφαρμογή πρώτων βοηθειών και ειδικότερα ιατρικά αντικείμενα που δυνατόν να χρησιμοποιηθούν από τον εκάστοτε ταξιδιώτη. Το κυτίο θα πρέπει να μεταφέρεται σε όλους τους προορισμούς με σημαντικό κίνδυνο νόσησης, ειδικά σε αναπτυσσόμενες χώρες καθώς και σε περιοχές όπου η παροχή υπηρεσιών υγείας και φαρμάκων κρίνεται αβέβαιη.

Απαραίτητα συστατικά ενός ταξιδιωτικού κυτίου αποτελούν τα εξής: