Ακτινοχειρουργική γ-knife: Η αναίμακτη χειρουργική εγκεφάλου

Η ακτινοχειρουργική γ-knife χρησιμοποιείται σε καλοήθεις και κακοήθεις όγκους εγκεφάλου, σε αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες και σε λειτουργικές παθήσεις του εγκεφάλου, συνήθως σε περιπτώσεις στις οποίες αντενδείκνυται η χειρουργική επέμβαση ή σε συνδυασμό με αυτή. Για ποιο λόγο, όμως, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα ιατρικά επιτεύγματα και ποια είναι τα βασικά της σημεία;

Γράφει ο
Παναγιώτης Νομικός
Νευροχειρουργός,
Δ/ντής Νευροχειρουργικής Κλινικής

Η ακτινοχειρουργική με γ-knife είναι για επιλεγμένους ασθενείς μια εναλλακτική μορφή θεραπείας έναντι του «ανοιχτού» χειρουργείου όγκων ή του εμβολισμού αγγειακών δυσπλασιών εγκεφάλου. Είναι μια μη επεμβατική μέθοδος, εφαρμόζεται με τοπική αναισθησία ως θεραπεία μίας ημέρας και είναι πάρα πολύ καλά ανεκτή.

Με τη μέθοδο αυτή χορηγείται υψηλή δόση ακτινοβολίας με πολύ μεγάλη ακρίβεια σε σχετικά μικρούς ενδοκρανιακούς στόχους (όγκους ή εστιακές βλάβες) σε μία συνεδρία, αφήνοντας άθικτο τον περιβάλλοντα ιστό. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση 190 δεσμών ακτινοβολίας με εξαιρετικά μικρές διατάσεις (4-18 mm), οι οποίες ακτινοβολούν από διαφορετικές κατευθύνσεις, εστιάζοντας ταυτόχρονα και με εξαιρετική ακρίβεια (<0,3 mm) σε ένα σημείο στον εγκέφαλο, στο οποίο αποδίδουν μεγάλη δόση ακτινοβολίας. Εστιάζοντας σε διαφορετικά σημεία (ισόκεντρα) και σαρώνοντας την περιοχή ενδιαφέροντος με ρομποτική ακρίβεια, το γ-knife καταστρέφει με την ίδια αποτελεσματικότητα βλάβες εγκεφάλου σε οποιοδήποτε βάθος, αντικαθιστώντας το νευροχειρουργικό νυστέρι.

Η στρατηγική στόχευσης του βασίζεται στο γεγονός, ότι η θέση οποιουδήποτε στόχου είναι σταθερή σε σχέση με σταθερά σημεία αναφοράς στο χώρο γύρω από το κρανίο. Ένα άκαμπτο πλαίσιο κεφαλής στερεωμένο στο κρανίο μπορεί ως εκ τούτου να χρησιμοποιηθεί για την ακριβή στόχευση ενός όγκου στον εγκέφαλο υπολογίζοντας τρισδιάστατες (στερεοτακτικές) συντεταγμένες ξεκινώντας από ένα σημείο αναφοράς. Το πλαίσιο κεφαλής περιορίζει τη χρήση του γ-knife στη θεραπεία των ενδοκρανιακών στόχων και ως εκ τούτου δεν επιτρέπει τη θεραπεία εξεργασιών σπονδυλικής στήλης ή σώματος.

Χρησιμοποιείται σε καλοήθεις και κακοήθεις όγκους εγκεφάλου (ακουστικά νευρινώματα, γλοιώματα, μηνιγγιώματα, αδενώματα υπόφυσης, μεταστάσεις κ.λπ.) σχετικά μικρών διαστάσεων (<3-4 cm), σε αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες και σε λειτουργικές παθήσεις στον εγκέφαλο (νευραλγία του τρίδυμου νεύρου, νόσος Parkinson, επιληψία κ.λπ.), συνήθως σε περιπτώσεις στις οποίες αντενδείκνυται η χειρουργική επέμβαση ή σε συνδυασμό με αυτή. Αποτελεί έτσι είτε τη μοναδική θεραπευτική επιλογή (μονοθεραπεία) είτε εφαρμόζεται συμπληρωματικά σε συνδυασμό με άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις όπως είναι η χειρουργική, η συμβατική ακτινοθεραπεία, ο εμβολισμός κ.ά. λόγω των ελάχιστων παρενεργειών που παρουσιάζει αυτή η μέθοδος.

Η υψηλή δόση ακτινοβολίας που εναποτίθεται στην περιοχή της βλάβης καταστρέφει το DNA των κυττάρων της, τα οποία χάνουν την ικανότητα αναπαραγωγής, λύονται και απομακρύνονται με τη βοήθεια του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού, ενώ στις αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες προκαλεί πάχυνση των τοιχωμάτων των αγγείων, τα οποία και αποφράσσονται. Το θεραπευτικό αποτέλεσμα για τους καλοήθεις όγκους και τις αγγειακές δυσπλασίες γίνεται εμφανές σε 6-24 μήνες περίπου, ενώ για τους κακοήθεις και μεταστατικούς όγκους ακόμα και σε 2-3 μήνες μετά τη θεραπεία.

Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα

Σε σχέση με άλλα συστήματα ακτινοχειρουργικής θεραπείας η εμπειρία που υπάρχει με γ-knife είναι η μεγαλύτερη παγκοσμίως και η μέθοδος παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ακρίβεια και αποτελεσματικότητα με τις λιγότερες παρενέργειες θεωρούμενη ως gold standard (μέθοδος αναφοράς). Εκατοντάδες κέντρα γ-knife λειτουργούν παγκοσμίως πραγματοποιώντας θεραπεία σε περίπου 70.000 ασθενείς κάθε χρόνο, με το επιστημονικό υπόβαθρο και την αποτελεσματικότητα της μεθόδου να είναι μοναδικά σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη ακτινοχειρουργική μέθοδο.

Στο γ-knife η θεραπεία δεν χρειάζεται προετοιμασία και ολοκληρώνεται την ίδια ημέρα εντός ολίγων ωρών. Στα άλλα συστήματα ακτινοχειρουργικής απαιτείται προετοιμασία κατά την οποία κατασκευάζεται μάσκα ακινητοποίησης της κεφαλής από θερμοπλαστικό υλικό. Ο χρόνος θεραπείας είναι μικρότερος στο γ-knife καθώς χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα 190 δέσμες ακτινοβολίας και δεν χρειάζεται κλασματοποίηση της θεραπείας σε περισσότερες από μία ημέρες. Έτσι όλα τα βήματα μιας τυπικής θεραπείας ακουστικού νευρινώματος ολοκληρώνονται σε μόνο 3 περίπου ώρες χωρίς καμία προετοιμασία σε προηγούμενη ημέρα.

Αυτό που σίγουρα δεν ισχύει είναι ότι άλλα συστήματα ακτινοχειρουργικής (όπως το Cyberknife ή το Novalis) αποτελούν την εξέλιξη του γ-knife και ότι η τεχνολογία των πρώτων έχει ξεπεράσει αυτήν του δεύτερου. Το γ-knife που χρησιμοποιείται σήμερα δεν έχει καμία σχέση με το αρχικό. Όλες οι από ηλεκτρονικούς υπολογιστές ελεγχόμενες ρομποτικές τεχνικές, οι οποίες αφορούν τον έλεγχο της ακτινοβολίας και των κινητών στοιχείων, έχουν με επιτυχία ενσωματωθεί σε αυτό καθιστώντας το ένα υπερσύγχρονο εργαλείο χορήγησης ακτινοχειρουργικής θεραπείας.

Η διαδικασία

Στο YΓΕΙΑ έχει εγκατασταθεί το σύστημα γ-knife Perfexion, το οποίο ενσωματώνοντας όλες τις εξελίξεις της ρομποτικής τεχνολογίας δίνει τη δυνατότητα θεραπείας οποιασδήποτε βλάβης ή και πολλαπλών βλαβών οπουδήποτε στο κρανίο, καθώς και βλαβών στο λαιμό – τράχηλο.

Η θεραπεία είναι αθόρυβη και τελείως ανώδυνη. Ο ασθενής προσέρχεται τη μέρα της θεραπείας, τοποθετείται στο κρανίο ειδικό στερεοτακτικό νευροχειρουργικό πλαίσιο, το οποίο διασφαλίζει τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια (<1 mm), και πραγματοποιούνται οι απαραίτητες απεικονιστικές εξετάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν απαραίτητα μαγνητική τομογραφία (το γ-knife είναι το μοναδικό σύστημα που μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά σε υψηλής ευκρίνειας εικόνες μαγνητικής τομογραφίας, εξέταση που υπερτερεί στην απεικόνιση βλαβών στο κρανίο λόγω της υψηλής αντίθεσης και διάκρισης των δομών εγκεφάλου που διαθέτει), καθώς και αξονική τομογραφία ή και ψηφιακή αγγειογραφία για τις περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο.

Αφού καθοριστεί η ακριβής μορφή, το μέγεθος και η θέση της βλάβης, πραγματοποιείται σε εξειδικευμένο λογισμικό ο σχεδιασμός της θεραπείας και καθορίζεται η δόση ακτινοβολίας ανάλογα με την περίπτωση και με βάση πρωτόκολλα που στηρίζονται στην πολυετή διεθνή εμπειρία της μεθόδου. Τα δεδομένα εισάγονται στο σύστημα γ-knife, o ασθενής τοποθετείται στο μηχάνημα και πραγματοποιείται η θεραπεία, η οποία διαρκεί περίπου μισή έως δύο ώρες. Κατά το διάστημα της θεραπείας ο ασθενής παρακολουθείται συνεχώς και η θεραπεία επιβεβαιώνεται διαρκώς με εξελιγμένα ρομποτικά συστήματα. Η θεραπεία μπορεί να σταματήσει και να συνεχιστεί με ασφάλεια οποιαδήποτε στιγμή θελήσει ο ασθενής. Μετά το τέλος της θεραπείας αφαιρείται το στερεοτακτικό πλαίσιο και ο ασθενής μπορεί να αποχωρήσει και να επιστρέψει αμέσως στις καθημερινές του δραστηριότητες χωρίς επιπλέον προβλήματα. Οι παρενέργειες της μεθόδου είναι ελάχιστες και ήπιες και λιγότερες απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ακτινοχειρουργική μέθοδο.

Οκτώβριος 2018