Παχυσαρκία: Κίνδυνος για το μυοσκελετικό

Γράφουν οι
Ιωάννης Καλαβρυτινός
Ορθοπαιδικός, Δ/ντής Δ’ Ορθοπαιδικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Διονύσιος Ντούσης
Ορθοπαιδικός, Επιμελητής Δ΄ Ορθοπαιδικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Παναγιώτης Πολυκάρπουλος
Ορθοπαιδικός, Επιμελητής Δ΄ Ορθοπαιδικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένο ότι η παχυσαρκία είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση μυοσκελετικών συμπτωμάτων και παθήσεων. Οι επιπτώσεις της είναι εμφανείς καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής και συχνά είναι σημαντικές ήδη από την παιδική ηλικία.

Ο αναπτυσσόμενος σκελετός των παιδιών και των εφήβων είναι ευάλωτος στα αυξημένα φορτία με την υπέρμετρη αύξηση του σωματικού βάρους. Κύρια σημεία ευαισθησίας είναι τα σημεία ανάπτυξης των οστών, γνωστά ως επιφύσεις. Η αυξημένη επιβάρυνση στις επιφύσεις σχετίζεται με την εμφάνιση διαφόρων παθήσεων, όπως:

• Η επιφυσιολίσθηση της μηριαίας κεφαλής.
• Η νόσος του Blount, κατά την οποία τα γόνατα αναπτύσσουν ραιβότητα.
• Η εμφάνιση βλαισογονίας (τα γόνατα αναπτύσσουν βλαισότητα).
• Η οστεοχονδρίτιδα της κεφαλής του μηριαίου (Νόσος Legg Calve Perthes).
• Ο αυξημένος κίνδυνος για κατάγματα στα οστά των άκρων, λόγω μειωμένης οστικής πυκνότητας.

Στους ενήλικες η παχυσαρκία θεωρείται ένας από τους κύριους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας και μυοσκελετικού πόνου, καταστάσεις που οδηγούν σε μειωμένη λειτουργικότητα των ανθρώπων στην καθημερινότητα και μείωση της ποιότητας της ζωής τους.

Η επιβάρυνση των αρθρώσεων

Η σχέση ανάμεσα στην παχυσαρκία και την οστεοαρθρίτιδα ίσως είναι προφανής λόγω των αυξημένων φορτίων με τα οποία επιβαρύνονται οι μεγάλες αρθρώσεις του σώματος, δηλαδή τα ισχία και τα γόνατα, που οδηγούν στην πρώιμη μηχανική καταπόνηση και φθορά τους.

Παρά ταύτα η άμεση μηχανική επιβάρυνση των αρθρώσεων δεν είναι ο μοναδικός τρόπος που η παχυσαρκία τις επιβαρύνει. Ο λιπώδης ιστός είναι ένας ενεργός μεταβολικά ιστός και συνεχώς απελευθερώνει στην κυκλοφορία χημικές ουσίες, κάποιες από τις οποίες λειτουργούν ως πρωτεΐνες διαμεσολαβητές της φλεγμονής (π.χ. TNF-a, interleukin 1). Αυτές κυκλοφορούν στο αίμα και συντηρούν μια ήπιου βαθμού φλεγμονώδη αντίδραση σε ολόκληρο τον οργανισμό. Στους χόνδρους των αρθρώσεων, αυτή η φλεγμονώδης αντίδραση προκαλεί μεταβολές που τους κάνουν πιο ευαίσθητους και επιρρεπείς στη βαθμιαία καταστροφή τους.

Επιπλέον, το μηχανικό φορτίο που δέχονται οι μεγάλες αρθρώσεις εξαιτίας του αυξημένου σωματικού βάρους, προκαλεί καταπόνηση στους χόνδρους και τους ενεργοποιεί ώστε να παράγουν και αυτοί με τη σειρά τους τοπικά φλεγμονώδεις πρωτεΐνες, που επάγουν επίσης την προοδευτική καταστροφή των αρθρώσεων αυτών. Με αυτούς τους μηχανισμούς η παχυσαρκία οδηγεί σε αυξημένη εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας στα ισχία, και κυρίως στα γόνατα, όπου η πιθανότητα να παρουσιαστεί είναι 4,7 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με λεπτόσωμα άτομα, αλλά και στα χέρια, με 2 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης, και στη σπονδυλική στήλη. Μάλιστα, η επίπτωση της οστεοαρθρίτιδας φαίνεται να είναι δοσοεξαρτώμενη όσον αφορά το σωματικό βάρος, με μεγαλύτερη επίπτωση όσο αυξάνεται αυτό.

Σκελετός υπό πίεση

Η συσσώρευση λίπους, ιδίως στον κορμό, προκαλεί εμβιομηχανική διαταραχή στη στάση του σώματος και τη θέση που διατηρεί η σπονδυλική στήλη, κυρίως χαμηλά στην οσφυϊκή της μοίρα. Συγκεκριμένα, η πύελος αποκτά αυξημένη πρόσθια κλίση, οδηγώντας την οσφυϊκή μοίρα σε υπερέκταση για να διατηρηθεί η όρθια στάση, με αποτέλεσμα να αλλάζει η θέση του Ο5 σπονδύλου σε σχέση με το ιερό οστό και τη λεκάνη και να υπερφορτώνεται η περιοχή με συμπιεστικά και διατμητικά φορτία. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε χρόνια οσφυαλγία από μηχανική υπερφόρτωση της περιοχής και δημιουργεί τις συνθήκες για να αναπτυχθεί φθορά και οστεοαρθρίτιδα τοπικά. Μπορεί, μάλιστα, να παρομοιαστεί με τη θέση που παίρνει η πύελος κατά την εγκυμοσύνη και την αντίστοιχη οσφυαλγία που τη συνοδεύει.

Όταν μελετήθηκε η ποιότητα ζωής ατόμων παχύσαρκων και μη, με ήδη υπάρχουσα οστεοαρθρίτιδα, βρέθηκε ότι και εδώ η παχυσαρκία έχει σημαντική αρνητική συμβολή. Τα παχύσαρκα άτομα, σε σύγκριση με τα μη παχύσαρκα με οστεοαρθρίτιδα σε ισχία ή γόνατα, αναφέρουν χειρότερη ποιότητα ζωής, αυξημένη λήψη φαρμάκων για τον πόνο, μειωμένη ταχύτητα βάδισης και μειωμένη φυσική δραστηριότητα, ενώ καταγράφεται και αύξηση του κινδύνου για επιδείνωση στις καθημερινές τους δραστηριότητες εντός εξαετίας. Παρουσιάζουν επίσης αυξημένη πιθανότητα, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, να εμφανίσουν οστεοαρθρίτιδα τελικού σταδίου στα ισχία και τα γόνατα και να χρειαστεί να υποβληθούν σε επέμβαση ολικής αρθροπλαστικής σε αυτές τις αρθρώσεις.

Η αντίδραση

Προφανώς, ο κύριος τρόπος αποφυγής των επιπτώσεων της παχυσαρκίας στο μυοσκελετικό σύστημα, είναι η έγκαιρη και σταθερή μείωση του σωματικού βάρους στα φυσιολογικά όρια. Όσο το αυξημένο σωματικό βάρος παραμένει, μπορούν να χρησιμοποιηθούν συντηρητικά μέσα, όπως παυσίπονα και φυσικοθεραπείες, για την ανακούφιση των μυοσκελετικών συμπτωμάτων. Όταν πλέον η οστεοαρθρίτιδα έχει προχωρήσει σημαντικά και οδεύει στο τελικό στάδιο, η λύση μπορεί να δοθεί μόνο με χειρουργική επέμβαση και η εκλογή για το ισχίο και το γόνατο είναι η ολική αρθροπλαστική της άρθρωσης. Με τον τρόπο αυτό αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά το κύριο αίτιο του πόνου, αντικαθίσταται δηλαδή η κατεστραμμένη άρθρωση και δίνεται η δυνατότητα στον ασθενή να διατηρήσει το επίπεδο των καθημερινών δραστηριοτήτων του.

Η ολική αρθροπλαστική στο ισχίο και το γόνατο είναι εξαιρετικά αποτελεσματική θεραπεία και στα παχύσαρκα άτομα, όπως και στον υπόλοιπο πληθυσμό, με τους ασθενείς να αναφέρουν σημαντική βελτίωση στην καθημερινότητά τους και ότι είναι συνολικά ικανοποιημένοι μετά την επέμβαση. Ειδικά η ρομποτικά υποβοηθούμενη αρθροπλαστική, η οποία εφαρμόζεται με ιδιαίτερη επιτυχία τα τελευταία 2 έτη στο ΥΓΕΙΑ, έχει μεγαλύτερη ένδειξη στους παχύσαρκους, λόγω των τεχνικών δυσκολιών που προκύπτουν κατά την επέμβαση. Θεωρείται ιδιαίτερα ασφαλής, με πολύ μικρή πιθανότητα για την εμφάνιση επιπλοκών, αυτές όμως είναι πιο συχνές στα παχύσαρκα άτομα σε σχέση με τα λεπτόσωμα.

Ιανουάριος 2020