Λοιμώξεις, αντιβιοτικά και εμβόλια σήμερα

Γράφει ο
Αθανάσιος Σκουτέλης
Διευθυντής Β΄ Παθολογικής – Λοιμωξιολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Η ανακάλυψη των εμβολίων αρχικά και των αντιβιοτικών στη συνέχεια, αποτελεί αναμφίβολα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ιατρικής διαχρονικά. Έχουν σώσει εκατομμύρια ζωές, σώζουν καθημερινά δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους σε όλον τον κόσμο από βέβαιο θάνατο και έχουν εξαφανίσει από τον παγκόσμιο υγειονομικό χάρτη πολλές ασθένειες-μάστιγες για την ανθρωπότητα.

Παρόλα αυτά, σήμερα, εν μέσω πανίσχυρων εμβολίων και εξαιρετικά αποτελεσματικών αντιβιοτικών οι λοιμώξεις εξακολουθούν να αποτελούν παγκόσμιο πρόβλημα, δυσανάλογο με την  εκρηκτική ανάπτυξη των βιολογικών επιστημών.

Αυτό οφείλεται σε δύο κυρίως φαινόμενα, την μικροβιακή αντοχή και την πλημμελή εφαρμογή των προγραμμάτων εμβολιασμού.

Αντιβιοτικά

Τα αντιβιοτικά, σε αντίθεση με τα λοιπά φάρμακα, παρουσιάζουν μια ιδιαιτερότητα γιατί εκτός από το κλασσικό δίδυμο ασθενής-φάρμακο στην περίπτωση των αντιβιοτικών εμπλέκεται και τρίτος παράγοντας, το μικρόβιο.

Επειδή το μικρόβιο είναι ένας ζωντανός οργανισμός, προσπαθεί πάντα να βρίσκει μηχανισμούς επιβίωσης από τα αντιβιοτικά με τα οποία προσπαθούμε να το σκοτώσουμε. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση της μικροβιακής αντοχής η οποία αποτελεί τη σύγχρονη μάστιγα στον πόλεμο κατά των λοιμώξεων. Η αντοχή έχει σαν αποτέλεσμα την εξουδετέρωση και ουσιαστικά την αχρήστευση του πολύτιμου οπλοστασίου που μας παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία.

Είναι αποδεδειγμένο ότι η ανάπτυξη της μικροβιακής αντοχής αποτελεί απόλυτη συνάρτηση με τη χρήση (και τη κατάχρηση) των αντιβιοτικών. Η χώρα μας κατέχει αρνητικά πρωτεία διεθνώς τόσο στη κατανάλωση αντιβιοτικών όσο και στην ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη παιδείας και ενημέρωσης αλλά κυρίως στο ότι δεν εφαρμόζονται οι κανόνες (και οι αντίστοιχοι έλεγχοι) ορθολογικής χρήσης αντιβιοτικών τόσο στη κοινότητα όσο και στα νοσοκομεία.

Νοσοκομειακές λοιμώξεις

Αποτέλεσμα της μικροβιακής αντοχής είναι και η εμφάνιση μιας  άλλης μάστιγας της εποχής μας, των νοσοκομειακών λοιμώξεων. Οι νοσοκομειακές λοιμώξεις είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο και θα εξακολουθεί να υπάρχει. Στη χώρα μας, όμως, έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις για δύο κυρίως λόγους: την ανάπτυξη αντοχής λόγω της υπερκατανάλωσης αντιβιοτικών και την αδυναμία εφαρμογής των μέτρων περιορισμού της διασποράς (δηλαδή της μετάδοσης από τον έναν ασθενή στον άλλον). Τα μέτρα περιορισμού της διασποράς είναι σχετικά απλά αλλά απαιτούν πόρους και προσωπικό. Δυστυχώς, στα δημόσια νοσοκομεία παρά την στελέχωση τους με επιστημονικά άριστο και άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό, δεν μπορούν να εφαρμοστούν τα παραπάνω μέτρα και για ένα επιπλέον λόγο: την μεγάλη πίεση ασθενών που δέχονται καθημερινά η οποία ακυρώνει κάθε προσπάθεια εφαρμογής τους.

Από την εμπειρία μου ως Διευθυντής της Β΄ Παθολογικής -Λοιμωξιολογικής Κλινικής του ΥΓΕΙΑ αλλά και της λειτουργίας του Νοσοκομείου γενικά, διαπιστώνω ότι το πρόβλημα των νοσοκομειακών λοιμώξεων αλλά και της μικροβιακής αντοχής  βρίσκεται σε λογικά και απολύτως ελεγχόμενα επίπεδα. Αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο απλές αλλά καθοριστικές παρεμβάσεις: τον συνεχή έλεγχο της ορθολογικής χρήσης αντιβιοτικών και την αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων πρόληψης της διασποράς στο νοσοκομειακό περιβάλλον.

Mη ορθολογική εφαρμογή των προγραμμάτων εμβολιασμού

Ένα άλλο θέμα που απασχολεί την επιστήμη αναφορικά με τον έλεγχο των λοιμώξεων είναι και η μη ορθολογική εφαρμογή των προγραμμάτων εμβολιασμού. Αποτελεί πραγματικά ένα οξύμωρο φαινόμενο (εν μέσω πληθώρας σύγχρονων εμβολίων)  που έχει σαν αποτέλεσμα την επανεμφάνιση λοιμώξεων που είχαν εξαφανιστεί, ακριβώς λόγω της χαλάρωσης όσον αφορά στα προγράμματα εμβολιασμού παιδιών και ενηλίκων. Αυτό, βέβαια, δεν οφείλεται στην αναποτελεσματικότητα των εμβολίων αλλά στη μη ορθολογική εφαρμογή των σύγχρονων εμβολιαστικών πρακτικών. Αιτία είναι η ανεπαρκής και στρεβλή πληροφόρηση γιατρών και πληθυσμού  λόγω μιας αντιεμβολιαστικής τάσης που βασίζεται σε ιδεοληπτικά και αντιεπιστημονικά δεδομένα που έχει, όμως, προκαλέσει σοβαρά προβλήματα δημόσιας υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Είναι πραγματικά θλιβερό γιατί η χώρα μας διαθέτει ένα εξαιρετικό εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών με σύγχρονα, αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια.

Έτσι, λοιπόν, ο πόλεμος εναντίον των μικροβίων και των λοιμώξεων στον 21ο αιώνα εξακολουθεί να είναι αμφίρροπος  γιατί, φαίνεται, ότι ο άνθρωπος  πάντα έχει την τάση να ακυρώνει τα τεράστια επιτεύγματα του με κακές πρακτικές.

Ιούλιος 2019