Ανοσοθεραπεία για τον καρκίνο κεφαλής και τραχήλου

Γράφει ο
Αθανάσιος Αργύρης 
Παθολόγος-Ογκολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ
Καθηγητής Παθολογίας-Ογκολογίας στο Πανεπιστήμιο Τhomas Jefferson στις ΗΠΑ,
Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ογκολογίας Κεφαλής και Τραχήλου

Ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου είναι συχνός στη χώρα μας και διεθνώς, και είναι από τους δυσκολότερους στην αντιμετώπιση καθώς σχετίζεται με πολύπλοκα διαγνωστικά και θεραπευτικά προβλήματα. Ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου κυρίως προέρχεται από επιθηλιακά κύτταρα της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα και του λάρυγγα που έχουν εκτεθεί σε καρκινογόνους παράγοντες, όπως ο καπνός του τσιγάρου, το αλκοόλ και ιογενείς παράγοντες. Λόγω της εντόπισής του μπορεί να επηρεάσει σημαντικές λειτουργίες, όπως την κατάποση, την ομιλία και την αναπνοή αλλά και την εξωτερική εμφάνιση του ασθενούς. Επίσης, οι θεραπείες που εφαρμόζονται, συνήθως σε συνδυασμό, όπως η χειρουργική, ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία, μπορούν να οδηγήσουν σε μακροχρόνιες επιπλοκές. Η πενταετής επιβίωση ποικίλλει ανάλογα με το στάδιο της νόσου αλλά γενικά δεν υπερβαίνει το 50%. Συνεπώς χρειαζόμαστε καλύτερες θεραπείες που να βοηθούν τους ασθενείς να ζήσουν περισσότερο και με καλύτερη ποιότητα ζωής.

Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στη μοριακή βιολογία και ανοσολογία του καρκίνου, η οποία έδωσε ώθηση στην παραγωγή στοχευμένων θεραπειών, όπως τα μονοκλωνικά αντισώματα ενάντια σε αυξητικούς παράγοντες και η ανοσοθεραπεία. Τα νεότερα αυτά φάρμακα καταστέλλουν την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων και επηρεάζουν λιγότερο τα φυσιολογικά κύτταρα και τους ιστούς του οργανισμού.

Συγκεκριμένα, οι εξελίξεις στην ανοσολογία έχουν βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των λειτουργιών του ανοσοποιητικού συστήματος και άνοιξαν νέες δυνατότητες για τη θεραπεία του καρκίνου. Το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου μπορεί να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα και να προλάβει την εξέλιξη του καρκίνου. Τα καρκινικά κύτταρα όμως έχουν αναπτύξει πολλούς μηχανισμούς που τους επιτρέπουν να διαφεύγουν την επιτήρηση των ανοσοκυττάρων και να αναπτύσσονται σε βάρος του ασθενούς.  Από την άλλη μεριά, η ενεργοποίηση («αφύπνιση») των ανοσοκυττάρων, όπως τα Τ λεμφοκύτταρα, και η δυνατότητά τους να αναγνωρίσουν και πάλι τα καρκινικά κύτταρα ως εχθρικά έχει αποδεχθεί ότι μπορεί να καταπολεμήσει τους όγκους και να βοηθήσει τους ασθενείς. Σημειώνουμε ότι το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας για το 2018 απονεμήθηκε σε δύο επιστήμονες που συνέβαλλαν στην κατανόηση του σημαντικού ρόλου του ανοσοποιητικού συστήματος για την αντιμετώπιση του καρκίνου.

Πρόσφατες κλινικές μελέτες έχουν χρησιμοποιήσει μονοκλωνικά αντισώματα έναντι ανοσολογικών σημείων ελέγχου (όπως τα αντισώματα εναντίον των υποδοχέων PD-1 ή του PD-L1), τα οποία δρουν  επαναρρυθμίζοντας («αφυπνίζοντας») το ανοσοποιητικό σύστημα, ώστε να στραφεί εκ νέου κατά των καρκινικών κυττάρων. Σε μια τυχαιοποιημένη μελέτη με ένα από αυτά τα μονοκλωνικά αντισώματα, το nivolumab, ασθενείς με ανθεκτικό στη χημειοθεραπεία πλακώδες καρκίνωμα κεφαλής και τραχήλου, έλαβαν  είτε το μονοκλωνικό αντίσωμα nivolumab  είτε μία από τις καθιερωμένες  χημειοθεραπείες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι ασθενείς που έλαβαν  nivolumab είχαν σημαντικό όφελος στην  επιβίωση. Εξίσου σημαντικό ήταν ότι οι ασθενείς που έλαβαν nivolumab παρουσίασαν λιγότερες παρενέργειες και διατήρησαν την ποιότητα ζωής τους. Πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα ανακοινώθηκαν και με έναν άλλο ανοσοθεραπευτικό παράγοντα, το pembrolizumab. Το nivolumab και το pembrolizumab είναι τα πρώτα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα που έχουν εγκριθεί από το FDA των ΗΠΑ ως θεραπείες 2^ης γραμμής για ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, δηλαδή για ασθενείς οι οποίοι έχουν λάβει προηγουμένως χημειοθεραπεία. Το nivolumab έχει πάρει έγκριση για αυτή την ένδειξη και στην Ελλάδα.

Επίσης, η ανοσοθεραπεία, συνήθως σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, είναι αντικείμενο μελέτης για τη θεραπεία ασθενών με λιγότερο προχωρημένο καρκίνο κεφαλής τραχήλου. Κάποιες από αυτές τις μελέτες γίνονται και στη χώρα μας. Για παράδειγμα, γίνονται μελέτες που θα αξιολογήσουν την προσθήκη της ανοσοθεραπείας σε ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία.

Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, μία νέα κατηγορία φαρμάκων προστίθεται στη θεραπευτική φαρέτρα της ογκολογίας, καθιστώντας το μέλλον της θεραπείας του προχωρημένου καρκίνου κεφαλής και τραχήλου πιο ελπιδοφόρο. Οι ασθενείς μας μπορούν πια να αντιμετωπίζουν τη διάγνωση του καρκίνου κεφαλής και τραχήλου με μεγαλύτερη αισιοδοξία, καθώς τα αποτελέσματα των θεραπειών συνεχώς βελτιώνονται.

Οκτώβριος 2018