Προβλήματα και προκλήσεις στο σύστημα μεταμοσχεύσεων

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που εκδίδει κάθε χρόνο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, φαίνεται ότι ο αριθμός των πτωματικών δοτών στη χώρα μας σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες είναι απελπιστικά χαμηλός.

Γράφει ο
Δημήτρης Γάκης
Χειρουργός
Διευθυντής στο Κέντρο Μεταμοσχεύσεων Συμπαγών Οργάνων του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης
Εκπρόσωπος της Ελλάδας σε θέματα μεταμοσχεύσεων στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και στο Συμβούλιο της Ευρώπης

Ας είναι καλά η Ρουμανία και η Βουλγαρία, που είναι κάτω από μας, χειρότερα δε γίνεται. Σημειώστε ότι η Κροατία που μέχρι χτες ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση, φτωχότερη, πολύ φτωχότερη χώρα από εμάς, έφτασε ένα εκπληκτικό νούμερο δοτών, που είναι στο επίπεδο των 33,6, αγγίζοντας τον αριθμό των μεταμοσχεύσεων ανά εκατομμύριο πληθυσμού που έχουν οι Ισπανοί.

Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι οι Κροάτες έχουν περισσότερες μεταμοσχεύσεις νεφρού από τους Ισπανούς. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι έχουν καλύτερους δότες ή ενδεχομένως ότι το νούμερο των Ισπανών είναι… πλασματικό; Αύτη η μικρή χώρα, όμως, των 4 εκατομμυρίων υπερέχει, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, και σε αριθμό μεταμοσχεύσεων από πτωματικούς δότες.

Αντιστοίχως, στην Ελλάδα, που ανέκαθεν πρωτοστατούσε στο παραδοσιακό πεδίο μεταμοσχεύσεων από ζώντα δότη (γιατί έχουμε έναν ωραίο λαό που ξέρει να δίνει, που ξέρει να αγαπάει, που ξέρει να δείχνει αλληλεγγύη), ο αριθμός έχει κατρακυλήσει στις 4 μεταμοσχεύσεις από συγγενή ζώντα δότη ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Να σημειωθεί ότι στην Τουρκία είναι 32,4, στην Κύπρο 17, στους CψυχρούςE Σουηδούς 19,6, στους επίσης CψυχρούςE Εγγλέζους 16,5.

Τα ερωτήματα που αναφύονται είναι πολλά. Οι μεταμοσχεύσεις από ζώντα δότη ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ και αυξάνονται διαχρονικά, πλην ημών των… Λακεδαιμονίων. Στη Θεσσαλονίκη π.χ. τη δεύτερη πενταετία της δεκαετίας του 1990 κάναμε γύρω στις 30-40 μεταμοσχεύσεις από συγγενή ζώντα δότη. Τα τελευταία χρόνια, όμως, κατρακυλήσαμε στους 8, 11, 10. Τι έγινε ξαφνικά; Χάσαμε την ανθρωπιά μας; Όχι! Άλλη είναι η εξήγηση.

Από το 2000 και μετά οι μεταμοσχεύσεις από συγγενή ζώντα δότη στην Ελλάδα διαχρονικά συνεχώς πέφτουν. Πάμε δηλαδή ανάποδα απ? ό,τι πάει ο πολιτισμένος κόσμος. Η σκληρή πραγματικότητα των αριθμών αγγίζει και τις μεταμοσχεύσεις ήπατος στη Θεσσαλονίκη. Το 2012 φτάσαμε στο μεγαλύτερο νούμερο, στις 47 μεταμοσχεύσεις. Αυτό όμως το νούμερο μπροστά στο 28,2 ανά εκατομμύριο πληθυσμού που φτάνουν οι Κροάτες, είναι σταγόνα εν τω ωκεανώ!

Και το χειρότερο απ? όλα δεν έχουμε καταγραφή, δε διαθέτουμε δηλαδή ένα-δυο υπαλλήλους να καταγράφουν, να περνούν στο κομπιούτερ αυτά που κάνουμε ούτως ώστε να μην υστερούμε στο ευρωπαϊκό σύστημα καταγραφής, με το τραγικό αποτέλεσμα φυσικά να φαίνεται ότι η Ελλάδα δεν κάνει μεταμοσχεύσεις ήπατος, ενώ αντιθέτως η Τουρκία κάνει.

Για όλα αυτά βέβαια κάθε άλλο παρά ευθύνεται ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), αφού στερείται νευραλγικού προσωπικού και, παρότι είναι οργανισμός ιδιωτικού δικαίου, δεν έχει τη δυνατότητα να προσλάβει έστω ένα μαθηματικό, ένα στατιστικολόγο που είναι απαραίτητος για να ξέρουμε τι κάνουμε.
Στις μεταμοσχεύσεις πνευμόνων και παγκρέατος επικρατεί πλήρης απογοήτευση και φυσικά κανείς δεν ξέρει πότε επιτέλους θα ξεκινήσει το Νοσοκομείο Παπανικολάου.

Ο συνολικός αριθμός μεταμοσχεύσεων που κάνουμε στην Ελλάδα με το ζόρι φτάνει τις 20 μεταμοσχεύσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού, ενώ αντίστοιχα βλέπουμε 91 μεταμοσχεύσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού στην CψυχρήE Νορβηγία. Οι CψυχροίE Νορβηγοί, όμως, έχουν σύστημα και αξιολογούν την εθελοντική προσφορά, γι? αυτό άφησαν ένα νεαρό, ο οποίος έστελνε τις έξυπνες ιδέες του από το iPhone του.

Επίσης, εθελοντικά πάντοτε, έβγαλαν αφίσες που ήταν καταπληκτικές, πολλές ίσως λίγο τρελές, όπως μια γιγαντοαφίσα με μια καλλονή σε προκλητική στάση και από κάτω με ψηλά γράμματα να λέει CΟ μόνος τρόπος να μπεις μέσα της είναι σαν μόσχευμαE. Και βέβαια αυτά τα στοιχεία τα γράφουν όλοι οι Ευρωπαίοι.

Οι μεταμοσχεύσεις νεφρού
Τι γίνεται, όμως, με τις μεταμοσχεύσεις νεφρού; Γιατί αυτή η πτώση; Τι μπορεί να φταίει; Πού πρέπει να αναζητηθεί η αλήθεια; Στην Ελλάδα λόγω της νεφρικής ανεπάρκειας μπαίνουν στην αιμοκάθαρση 190,5 ασθενείς ανά εκατομμύριο πληθυσμού κάθε χρόνο. Αντιστοίχως στη Μεγάλη Βρετανία μόνο 106. Στην Ελλάδα έχουμε 180 μονάδες τεχνητού νεφρού, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία μόλις 72.

Και βέβαια σε όλο τον κόσμο η μεταμόσχευση έχει πέσει θύμα της ίδιας της της φήμης. Όλοι τη ζητούμε, όλοι τη θέλουμε, με αποτέλεσμα οι ασθενείς στις λίστες να αυξάνονται και το χάσμα να διευρύνεται συνεχώς, ενώ η παροχή των μοσχευμάτων είναι περίπου σταθερή.

Στον ΕΟΜ των ΗΠΑ σε 12 χρόνια δωδεκαπλασιάστηκαν περίπου οι ασθενείς που ήταν εγγεγραμμένοι στη λίστα και περίμεναν για ένα μόσχευμα, ενώ οι δότες αυξήθηκαν μόνο δυόμισι φορές. Άρα σε όλο τον κόσμο οι ασθενείς αυξάνονται.

Τι γίνεται, λοιπόν, εδώ; Γιατί οι εγγεγραμμένοι στη λίστα πέφτουν; Έχουμε 180 μονάδες τεχνητού νεφρού, οι οποίες τώρα μπορεί να έχουν γίνει 190, σύμφωνα με την τελευταία συνεδρίαση του ΚΕΣΥ, όπου υπήρχαν 10 επιπλέον αιτήσεις για ίδρυση νέων μονάδων αιμοκάθαρσης. Διαχρονικά από το 1990 μέχρι σήμερα πέφτει σχεδόν γραμμικά ο αριθμός των ασθενών που εγγράφονται στη λίστα.

Σήμερα έχουμε πάνω από 10.000 νεφροπαθείς, εκ των οποίων μόνον 1.000 ή το πολύ 1.100 είναι εγγεγραμμένοι στη λίστα για μεταμόσχευση. Θα έπρεπε να είναι πάνω από 50%. Είμαστε τόσο πλούσιοι να πληρώνουμε τόσο ακριβά το φίλτρο τεχνητού νεφρού που κοστίζει στην Ελλάδα 32 ευρώ, ενώ στην Κύπρο 10-12 ευρώ και στη Μεγάλη Βρετανία 10 ευρώ;

Έτσι, λοιπόν, παρά τις προσπάθειες της εκάστοτε ηγεσίας του ΕΟΜ δεν υπήρξε καμία ουσιαστική βελτίωση τα τελευταία 20 χρόνια. Αποτύχαμε! Και κάποιες μικρές εξάρσεις οφείλονται μάλλον σε τυχαία γεγονότα. Αν εξετάσουμε διαχρονικά τον αριθμό των μεταμοσχεύσεων ανά έτος από το 1991 μέχρι το 2012, θα διακρίνουμε μικρές εξάρσεις, όπως αυτή με το θάνατο του νεαρού Αυστραλού, κι έτσι φτάσαμε τους 8,9 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Πρακτικά κινούμαστε γύρω από μια μέση γραμμή με 5,5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Να γιατί έπρεπε να είχε γίνει αυτό το Διεθνές Κέντρο Μεταμοσχεύσεων που εμπνεύσθηκε ο κ. Τζάκης.

Επομένως, όταν οι σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης δείχνουν ότι η συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων είναι υπέρ της δωρεάς και αγγίζει το 98,2% και η δωρεά οργάνων είναι μόνον 5,5 δότες ανά εκατομμύριο, είναι φανερό ότι αποτύχαμε να μετουσιώσουμε την πρόθεση του Έλληνα σε πράξη.

Γιατί επιβάλλεται να γίνουν αλλαγές.
Οι κύριοι λόγοι για τους οποίους πρέπει να αλλάξει το σύστημα είναι δύο:

1. Ο πρώτος λόγος είναι το κόστος. Τι στοιχίζει ένας νεφροπαθής στη χώρα; Κατά μέσο όρο ξεπερνάει αδιαπραγμάτευτα τα 50.000 ευρώ το χρόνο. Να τονίσουμε ότι είναι ανακριβής η πληροφορία που ακούστηκε ότι οι 10.000 νεφροπαθείς που υπάρχουν στη χώρα μας υπό αιμοκάθαρση στοιχίζουν μόνο 80.000.000 ευρώ. Σε χώρες όπου το φίλτρο και τα αναλώσιμα είναι φθηνότερα και οι μετρήσεις τους σοβαρές και τεκμηριωμένες, το κόστος υπολογίζεται ότι είναι κάτω από 50.000 ευρώ ανά έτος ο ασθενής. Επομένως το ποσό που υπολογίζεται ότι ξοδεύουμε ως χώρα για τους 10.000 νεφροπαθείς μας στην αιμοκάθαρση ανέρχεται στα 500.000.000 ευρώ. Σκόπιμο επομένως είναι να αντιπαραβάλουμε αυτό το αστρονομικό ποσό με το κόστος μεταμόσχευσης νεφρού, το οποίο είναι μόνον 8.500 ευρώ. Μας μένει δηλαδή ένα υπόλοιπο της τάξεως των 41.500 ευρώ.
2. Ο δεύτερος και πιο σημαντικός λόγος είναι ότι, αν ένας ασθενής ξεκινήσει αιμοκάθαρση σήμερα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας νεφρολόγων στην Ευρώπη έχει πιθανότητες 46% να είναι ζωντανός μετά από 5 χρόνια, ενώ αν ο ίδιος ασθενής μεταμοσχευθεί σήμερα, η πιθανότητα να είναι ζωντανός μετά από 5 χρόνια αγγίζει το 90%, δηλαδή διπλάσια επιβίωση. Στατιστικά φαίνεται να είναι 65%. Τεχνητό στατιστικό αποτέλεσμα κι αυτό προκύπτει γιατί έχουμε γραμμένους στη λίστα μόνο 1.000, ενώ θα έπρεπε να γράφουμε 5.000. Έτσι όλοι μπορούμε να εξηγήσουμε αυτό το στατιστικό αποτέλεσμα. Αν όμως γράψουμε τους 5.000, τι μπορεί να σημαίνει; Το 60% των νεφροπαθών στην Ελλάδα θα πεθάνουν περιμένοντας να βρουν ένα μόσχευμα. Και το επόμενο, το πιο αξιόλογο και σημαντικό: ποια είναι η ουσιαστική προσφορά ενός δότη στην κοινωνία; Ένας καλός πτωματικός δότης, που θα CπροσφέρειE 6 όργανα, υπολογίζεται ότι χαρίζει στην κοινωνία 55,8 χρόνια ζωής. Τίποτα άλλο δεν μπορεί να χαρίσει αυτά τα χρόνια.

Ας κάνουμε έναν υπολογισμό ώστε να δούμε πόσα όργανα χρειαζόμαστε για να καλύψουμε ένα σημαντικό μέρος των αναγκών της χώρας μας. Αν πολλαπλασιάσουμε επί 10 αυτά τα νούμερα που προανέφερα, θα δούμε ότι χρειαζόμαστε γύρω στους 500 νεφρούς, για να καλύψουμε δηλαδή το 50% των νέων ασθενών, και γύρω στα 150 ήπατος, καρδιάς, παγκρέατος.

Μπορούμε να τα έχουμε; Μπορούμε! Σίγουρα μπορούμε. Αυτά τα νούμερα μεταφράζονται σε 20 πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού και 100 ζωντανούς δότες. Αυτούς τους έχουμε, γιατί είμαστε ωραία και γενναιόδωρη χώρα.
Ο Έλληνας γονιός έχει μεγάλη καρδιά και φιλότιμο. Είναι πραγματικά πρωτοφανές αυτό που συμβαίνει με την ελληνική οικογένεια, είναι μοναδική και παροιμιώδης η αρετή της προσφοράς που χαρακτηρίζει τους Έλληνες γονείς. Σε καμία άλλη χώρα στον κόσμο (κι αυτό μπορούν να το επιβεβαιώσουν τόσο ο κ. Τζάκης, που έχει μεγαλύτερη εμπειρία, όσο κι ο κ. Αλιβιζάτος) δεν υπάρχει μάνα σαν την Ελληνίδα, στην οποία ανακοινώθηκε ότι δεν επιτρέπεται βάσει των εξετάσεων να δώσει το νεφρό της, γιατί θα κινδυνεύσει η ζωή της, που να μην παρακαλάει κλαίγοντας να προσφέρει το νεφρό της για το καλό του παιδιού της κι η ίδια ας πεθάνει, τονίζοντας μάλιστα να αφαιρεθεί το καλό νεφρό της. CΠάρτε το σας παρακαλώ και ας πεθάνωE, ακούγεται με λυγμούς το παρακάλι της μάνας. Αυτό δεν θα το δείτε σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα πλην της Ελλάδας.

Οι προοπτικές
Επομένως, το μόνο που χρειάζεται να γίνει στη χώρα μας είναι να αξιοποιήσουμε τους πτωματικούς δότες. Το μόνο ευχάριστο, όμως, που συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στη χώρα μας είναι ότι πέφτει ο αριθμός των τροχαίων -αν και σ? αυτό δυστυχώς συμβάλλει μόνο η οικονομική κρίση. Είναι η πρώτη χρονιά που έχουμε κάτω από 1.000 νεκρούς στους δρόμους. Αν συνεχίσουμε με τους προ έτους γνωστούς ρυθμούς, μέχρι το 2050 θα είμαστε έθνος αποδεκατισμένο και αναπήρων. Κάθε χρόνο σβήνουμε από το χάρτη μια κωμόπολη με 2.500 κατοίκους και καθίζουμε στο αναπηρικό αμαξίδιο μια πόλη σαν τη Φλώρινα. Πόσο ακόμα μπορεί να αντέξει με την υπογεννητικότητα αυτή η χώρα;
Εμείς εν τω μεταξύ τι κάνουμε; Προσαρμοζόμαστε με τα υπάρχοντα δεδομένα και χρησιμοποιούμε περισσότερους πτωματικούς δότες από αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια ή με αγγειακά επεισόδια, που όπως αντιλαμβάνεστε δεν είναι και οι καλύτεροι δότες.

Αλλά το κυριότερο είναι ότι μπορούμε να οργανωθούμε. Απόδειξη; Το 2011 στη Β. Ελλάδα, χάρη στη σωστή και οργανωμένη καμπάνια που έγινε, φτάσαμε τον αριθμό των δοτών στο 12,2/εκατ. πληθυσμού, όταν ο μέσος όρος της Ευρώπης είναι 16/εκατ. πληθυσμού. Καταφέραμε και πλησιάσαμε το μέσο όρο της Ευρώπης.

Άρα μπορούμε. Και μάλιστα, όχι απλώς μπορούμε, αλλά μπορούμε να γίνουμε η πρώτη χώρα της Ευρώπης σε δότες οργάνων κι αυτό γιατί είμαστε πολύ ωραίος λαός, όπως προανέφερα. Επίσης τα μοσχεύματα που παίρνουμε από τις Εντατικές Μονάδες μας είναι καλυτέρα από αυτά που παίρναμε πριν από 5 χρόνια. Άρα οι γιατροί μας καταβάλλουν προσπάθεια, συμμετέχουν.

Μια μεταμόσχευση στην Αγγλία στοιχίζει 200-250.000 ευρώ και ο Άγγλος είναι υποχρεωμένος να μη σου δώσει το καλό μόσχευμα, το οποίο σου δίνει μόνο όταν δεν το θέλουν και τα 6 κέντρα μεταμοσχεύσεων της Μεγάλης Βρετανίας. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι το μόσχευμα είναι τουλάχιστον ακατάλληλο. Σημαίνει ότι μπορεί να έχει λιπώδη διήθηση πάνω από 90% και ότι το ποσοστό της πρωτοπαθούς λειτουργίας, δηλαδή να μη δουλέψει μετά τη μεταμόσχευση, είναι τουλάχιστον 30%. Αυτό το μόσχευμα δεν το χρησιμοποιούμε εμείς. Μια μεταμόσχευση ήπατος στο εξωτερικό αγγίζει ακόμα και τις 400.000 ευρώ. Αυτά τα αστρονομικά ποσά αρκούν για να υπερκαλύψουν τον προϋπολογισμό του ΕΟΜ. Τον προηγούμενο χρόνο πληρώσαμε για μεταμοσχεύσεις στο εξωτερικό ποσό που ξεπέρασε τα 15 εκατ. ευρώ. Αυτό το ποσό φτάνει για να προσληφθούν 5 συντονιστές, οι οποίοι θα CδώσουνE με καλές συνθήκες 120-150 μοσχεύματα το χρόνο. Τόσο απλά.

Η μεταμόσχευση νεφρού είναι πολύ φθηνότερη από τη θεραπεία της υπερηχοληστεροναιμίας στα νεαρά άτομα, που είναι πάρα πολύ συχνή. Επομένως έχουμε ένα σύστημα αναποτελεσματικό, καθηλωμένο, προσωπικό το οποίο δεν είναι καλά εκπαιδευμένο, επιφέρουμε τεράστια οικονομική ζημία στη χώρα μας και χάνουμε πρόωρα τους νεφροπαθείς μας.
Ο ΕΟΜ πρέπει να γίνει μια πραγματική Υπεύθυνη Υπηρεσία (Competent Authority, όρος που χρησιμοποιεί η Ευρωπαϊκή Ένωση), με τεχνοκρατική δομή, ένα τεχνοκρατικό συμβούλιο, το οποίο θα στήσει με άρτιο τρόπο τον μηχανισμό μεταμοσχεύσεων στη χώρα, θέλουμε να έχουμε ένα τεχνοκρατικό συμβούλιο, έναν εθνικό συντονιστή, ευέλικτο.
Οι νόμοι για τις μεταμοσχεύσεις σε όλο τον κόσμο έχουν ένα γενικό πλαίσιο με συμπαγείς κανόνες που δεν παραβιάζονται. Παράλληλα εξουσιοδοτούν την Competent Authority, η οποία βάζει τους κανόνες και θέτει τις οδηγίες. Έτσι πρέπει να είναι το κέντρο μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας, με πρόγραμμα ευέλικτο.

Γιατί όχι, όμως, και στον ιδιωτικό τομέα; Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να παρακάμψει, για οποιονδήποτε λόγο, το αυστηρότατο νομικό πλαίσιο. Είναι κοινώς παραδεκτό ότι θα δουλέψει πολύ πιο αποτελεσματικά και με χαμηλότερο κόστος, όπως και με μεγαλύτερη ευελιξία, γεγονός απαραίτητο για μια τόσο πολύπλοκη ιατρική πράξη. Δηλαδή τίποτε περισσότερο απ? ό,τι ισχύει σε όλο τον κόσμο: εκπαίδευση, εσωτερικός – εξωτερικός ποιοτικός έλεγχος, αλλά και ανακλήσεις αδειών εκεί που θα χρειαστεί.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης αυτή τη στιγμή εξετάζει δύο θέματα. Το ένα είναι εκτίμηση του κόστους της αιμοκάθαρσης στην Ευρώπη σε σύγκριση με τη μεταμόσχευση, για να φανεί το όφελος και να σπεύσουν οι κυβερνήσεις να στηρίξουν τη μεταμόσχευση. Το δεύτερο είναι να γίνει μια αλυσίδα μεταμοσχεύσεων μεταξύ όλων των κρατών. Όταν δηλαδή έχουμε ένα ζευγάρι που είναι ασύμβατο, διαφορετικής ομάδας ο μπαμπάς με το νεφροπαθές παιδί, να μπορεί να βρει έναν αντίστοιχο δότη από την Ισπανία.

Και πότε πρέπει να τα κάνουμε όλα αυτά; Αυτά πρέπει να γίνουν άμεσα. Δηλαδή δεν υπάρχει χρόνος ούτε για την πατρίδα ούτε για τον ομιλητή. Αυτά πρέπει να γίνουν απλά… χθες.

Φεβρουάριος 2016