Βιοεπιστήμες και βιοτεχνολογία στη μάχη κατά του καρκίνου

Οι βιοεπιστήμες και η βιοτεχνολογία αποκτούν όλο και μεγαλύτερο ρόλο στη σύγχρονη ιατρική, καθώς έχουν καταστήσει δυνατή την ασφαλέστερη παραγωγή όλο και περισσότερων φαρμάκων και υπηρεσιών. Ιδιαίτερα αυξημένη πλέον είναι η συμβολή τους και στην καταπολέμηση του καρκίνου. Με ποιον τρόπο, όμως, με τι αποτελέσματα και ποιες προοπτικές;

Γράφει ο
Πάρις Α. Κοσμίδης
Παθολόγος – Ογκολόγος
Διευθυντής Β’ Παθολογικής – Ογκολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Θεωρούμε ότι βιοεπιστήμες και βιοτεχνολογία είναι η τεχνολογία των βιολογικών διεργασιών με χρήση οργανισμών (τμημάτων ή των επεξεργασιών τους), για την παρασκευή ή παραγωγή χρήσιμων ουσιών, με στόχο την παροχή υπηρεσιών προς όφελος του ανθρώπου.

Οι όροι βιοεπιστήμες και βιοτεχνολογία είναι πρόσφατοι. Οι «βιολογικές» δραστηριότητες, όμως, είναι παλιές, όπως η παραγωγή μπίρας από τη ζύμωση κριθαριού και η παραγωγή ψωμιού πριν από 9.000 χρόνια στη Βαβυλώνα.

Η σημερινή βιοτεχνολογία αξιοποιεί τα σύγχρονα επιτεύγματα της μοριακής βιολογίας και χρησιμοποιεί μια πληθώρα τεχνικών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η γενετική μηχανική (ανασυνδυασμένο DNA), μέθοδοι ιστομηχανικής και καλλιεργειών κυττάρων σε μεγάλη κλίμακα, η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης κ.λπ. και θεωρούνται γενικά από τις πλέον ελπιδοφόρες τεχνολογίες του σήμερα και των προσεχών ετών.

Στον τομέα της υγείας, η βιοτεχνολογία έχει καταστήσει ήδη δυνατή την ασφαλέστερη παραγωγή όλο και περισσότερων φαρμάκων και ιατρικών υπηρεσιών. Στο πλαίσιο αυτό, η έρευνα με αντικείμενο π.χ. τα βλαστικά κύτταρα ανοίγει το δρόμο για την αντικατάσταση ιστών και οργάνων με σκοπό τη θεραπεία εκφυλιστικών νόσων, της νόσου Alzheimer, της νόσου Parkinson κ.λπ. Επιπλέον, ανοίγει νέες προοπτικές για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής με βάση καινοτόμες ιατρικές εφαρμογές.

Οι έρευνες

Η ιατρική βρίσκεται στο επίκεντρο των βιοτεχνολογικών εξελίξεων. Μερικά από τα πεδία έρευνας και εφαρμογής της είναι:

1. Η παραγωγή προϊόντων, όπως φαρμακευτικές ουσίες, εμβόλια και χημικά ή βιολογικά αντιδραστήρια.
2. Η τεχνητή κατασκευή ιστών και οργάνων.
3. Η γενετική τροποποίηση ζώων με σκοπό τη μετατροπή του ανοσοποιητικού τους συστήματος, έτσι ώστε τα όργανά τους να γίνουν συμβατά για μεταμόσχευση στον άνθρωπο.
4. Η μελέτη των φαινομένων γήρανσης και η έρευνα για τη δημιουργία ιστών από πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα.
5. Οι εξελίξεις στην προεμφυτευτική διάγνωση.
6. Η γονιδιακή θεραπεία γενετικών νόσων.
7. Η προαγωγή της έρευνας μέσω της δημιουργίας των διαγονιδιακών ζώων κ.λπ.

Βέβαια, η εφαρμογή των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας εγείρουν ερωτήματα ηθικής φύσεως, όπως για παράδειγμα ο ορισμός και η φύση του ανθρώπου, η χρησιμοποίηση και ο έλεγχος των γενετικών πληροφοριών κ.ά. Τα ερωτήματα αυτά βρίσκονται σε συνεχή διαβούλευση μεταξύ του επιστημονικού κόσμου και των αρχών.

Ο καρκίνος είναι πολυπαραγοντική νόσος με αποτέλεσμα διάφοροι παράγοντες να είναι υπεύθυνοι για την εμφάνισή του. Οι παράγοντες αυτοί είτε είναι περιβαλλοντικοί ή διατροφικοί ή συνήθειες τρόπου ζωής, που σε συνδυασμό με γενετικές διαταραχές συμβάλλουν στη δημιουργία του καρκίνου.

Συμβολή στην πρόληψη

Η πρόληψη θεωρείται ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της απειλής της νόσου. Η βιοτεχνολογία είναι η αιχμή του δόρατος στην προσπάθεια αυτή. Μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA-1 και BRCA-2 είναι υπεύθυνες για τον κληρονομικό καρκίνο του μαστού και μπορούν να ανιχνευθούν. Ομοίως το γονίδιο ACP για τον καρκίνο του παχέος εντέρου.

Πολύ μεγάλη είναι η συμβολή της βιοτεχνολογίας στην έγκαιρη και εξειδικευμένη διάγνωση, όπως είναι η τομογραφία ποζιτρονίων (PET SCAN) στην απεικόνιση, η χρήση μονοκλωνικών αντισωμάτων στην ανοσοϊστοχημεία κ.ά. Επίσης, η ανίχνευση ουσιών στο αίμα που βοηθούν όχι μόνο στη διάγνωση, αλλά και στην παρακολούθηση των ασθενών με καρκίνο.

Ένα από τα πλέον πρόσφατα επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας είναι η δυνατότητά της να απομονώνει ουσίες στον καρκινικό ιστό ή στο αίμα ασθενών, που η ύπαρξή τους δίνει την ευκαιρία στον ογκολόγο να επιλέγει τα κατάλληλα φάρμακα ώστε να μεγιστοποιεί τα καλά αποτελέσματα της θεραπείας.

Πραγματική επανάσταση

Η επανάσταση της βιοτεχνολογίας, όμως, έχει γίνει στη φαρμακευτική αντιμετώπιση του ασθενούς με καρκίνο. Η φαρμακοβιομηχανία έχει εφεύρει ουσίες όπως μονοκλωνικά αντισώματα ή μικρομόρια, τα οποία σαν έξυπνες σφαίρες στοχεύουν συγκεκριμένους στόχους καρκινικών κυττάρων ή του περιβάλλοντός τους. Η στόχευση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα τη διακοπή της μετάδοσης του βιολογικού σήματος εντός του κυττάρου με αποτέλεσμα την εξάρθρωση του μηχανισμού ανάπτυξης και του πολλαπλασιασμού και ως εκ τούτου την αναστολή της καρκινογένεσης.

Τα φάρμακα αυτά είναι διαθέσιμα και χρησιμοποιούνται ευρύτατα σε διάφορους καρκίνους, όπως του πνεύμονα, του μαστού, του παχέος εντέρου, του στοματοφάρυγγα, του λάρυγγα, του στομάχου, του νεφρού, των ωοθηκών, καθώς επίσης και σε ειδικές περιπτώσεις μελανωμάτων, σαρκωμάτων, λεμφωμάτων κ.λπ.

Συμπερασματικά, οι βιοεπιστήμες και η βιοτεχνολογία αποτελούν σήμερα πολύτιμο σύμμαχο του ιατρού στη μάχη εναντίον ποικίλων νοσημάτων, και ιδίως του καρκίνου. Και το μέλλον αναμένεται πιο ελπιδοφόρο.

Οκτώβριος 2018