Τα νέα επιστημονικά δεδομένα για τη νόσο Alzheimer

Στις μέρες μας, η αύξηση του αριθμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας έφερε στο προσκήνιο την άνοια, με πιο συχνή μορφή τη νόσο Alzheimer (60% του συνόλου) ως ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα.

Γράφουν οι    
Παρασκευή Σακκά 
Νευρολόγος – Ψυχίατρος ΥΓΕΙΑ
Όλγα Λυμπεροπούλου 
Γνωστική Νευροψυχολόγος
Ιατρείο Μνήμης ΥΓΕΙΑ

Οι πάσχοντες από νόσο Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας στην Ευρώπη σήμερα είναι 7,3 εκατομμύρια και στην Ελλάδα 160.000. Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς είναι 35.000.000 και αναμένεται να ξεπεράσουν τα 100 εκατομμύρια μέχρι το 2050. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η νόσος Alzheimer απορροφά αυτήν τη στιγμή το 25% του συνόλου των δαπανών για την υγεία.

Πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου (υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστερολαιμία, υπερομοκυστεϊναιμία, παχυσαρκία, κάπνισμα), η σωματική άσκηση και κυρίως η νοητική άσκηση συντελούν σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας. Οι τακτικές αυτές όμως πρέπει να εφαρμόζονται από τη μέση ηλικία, γιατί η νευροεκφυλιστική διαδικασία στον εγκέφαλο των ασθενών αρχίζει είκοσι χρόνια πριν από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων.

Η διάγνωση της νόσου Alzheimer σε πρώιμα στάδια είναι εφικτή ώστε να επιτρέπεται η εφαρμογή πολλών παρεμβάσεων, φαρμακευτικών ή μη. Οι πλέον σύγχρονες διαγνωστικές μέθοδοι (PET – τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων, ογκομετρική MRI, δείκτες στο Εγκεφαλονωτιαίο Υγρό – ΕΝΥ, γενετικός έλεγχος, νευροψυχολογικές δοκιμασίες) είναι διαθέσιμες στο νοσοκομείο μας και χρησιμοποιούνται με επιτυχία για τη διάγνωση των ασθενών του Ιατρείου Μνήμης.

Πέντε νέα προδιαθεσικά γονίδια για την όψιμη έναρξη (πάνω από τα 65) της νόσου Alzheimer ανακοινώθηκαν από μεγάλες ερευνητικές ομάδες τον Απρίλιο του 2011. Τα γονίδια αυτά συνδέονται με νέους παθογενετικούς μηχανισμούς όπως είναι η φλεγμονή, η μεταφορά πρωτεϊνών εντός των νευρώνων και ο μεταβολισμός χοληστερίνης, δίνοντας στους ερευνητές νέα δεδομένα για την έρευνα στην παθογένεια της άνοιας.

Σήμερα υπάρχουν φάρμακα (αναστολείς χολινεστερασών – μεμαντίνη) που αποτελούν συμπτωματικές θεραπείες και επιβραδύνουν την εξέλιξη της νόσου. Επιπλέον, περισσότερα από 100 φάρμακα δοκιμάζονται κλινικά σε μελέτες φάσης 3. Το εμβόλιο – μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του β-αμυλοειδούς θα είναι διαθέσιμο στην αγορά το 2012 – 2013.

Σήμερα η επιστημονική έρευνα, οι επενδύσεις και η συνεργασία στο συγκεκριμένο τομέα είναι ζωτικής σημασίας, τόσο για την εύρεση ριζικής θεραπείας όσο και για τη μείωση του φορτίου των ασθενειών αυτών και την προσφορά ελπίδας, αξιοπρέπειας και ποιότητας ζωής στα εκατομμύρια πάσχοντες και στις οικογένειές τους.

Νοητική άσκηση, πρόληψη και θεραπεία της νόσου Alzheimer

Αν και ακόμα βρισκόμαστε μακριά από τη ριζική θεραπεία της νόσου Alzheimer, τα καλά νέα είναι ότι πληθαίνουν οι αποδείξεις πως η πνευματική άσκηση βοηθά στην προστασία του μυαλού μας από την άνοια. Δεκάδες είναι πλέον οι μελέτες που δείχνουν ότι η ενασχόληση με σύνθετες πνευματικές δραστηριότητες, όπως το διάβασμα, το σκάκι και τα σταυρόλεξα, συνδέεται άμεσα με μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου Alzheimer. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι μία ανασκόπηση 22 τέτοιων μελετών έδειξε πως οι ηλικιωμένοι που ασκούσαν το μυαλό τους συστηματικά είχαν 46% μικρότερη πιθανότητα να εμφανίσουν άνοια.

Όλοι μας μπορούμε και πρέπει να ασκούμαστε πνευματικά, ανεξάρτητα από την ηλικία μας και τα χρόνια που έχουμε πάει στο σχολείο. Παρακάτω σας προτείνουμε μερικές δραστηριότητες με τις οποίες μπορείτε να ασχοληθείτε για να προστατεύσετε το μυαλό σας από τη νόσο Alzheimer. Διαλέξτε εκείνες που σας αρέσουν και αφιερώστε τους χρόνο καθημερινά. Μη διστάσετε, όμως, να δοκιμάσετε και πράγματα με τα οποία δεν είχατε ασχοληθεί ποτέ στο παρελθόν – αυτά είναι που «γυμνάζουν» ακόμα πιο έντονα το μυαλό μας.

• Διαβάστε εφημερίδες και λογοτεχνικά βιβλία, περιοδικά με εκλαϊκευμένα επιστημονικά θέματα, κρατήστε ημερολόγιο, παίξτε επιτραπέζια παιχνίδια, δείτε «έξυπνη» τηλεόραση, επισκεφθείτε μουσεία, πινακοθήκες, θέατρα και κινηματογράφους, δηλώστε συμμετοχή σε δραστηριότητες του δήμου σας ή διασκεδάστε με τα εγγόνια σας. Γυρίστε στα θρανία, ξεκινήστε μαθήματα κομπιούτερ και ξένων γλωσσών. Μη φοβάστε τη νέα τεχνολογία!
• Αν πραγματικά θέλουμε να γυμνάσουμε συστηματικά το μυαλό μας και να το δυναμώσουμε όσο περισσότερο γίνεται, τότε η γνωστική άσκηση (cognitive training) είναι η κατάλληλη επιλογή. Πρόκειται για τις γνωστές «ασκήσεις μνήμης», για τις οποίες γίνεται πολύς λόγος τελευταία. Στην πραγματικότητα, είναι ασκήσεις που δεν ασκούν μόνο τη μνήμη, όπως υπονοεί το όνομά τους, αλλά όλες τις γνωστικές μας λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένων της προσοχής, της αντίληψης, της κρίσης κ.λπ. Οι ασκήσεις αυτές γίνονται είτε με μολύβι και χαρτί είτε μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή και, συνήθως, εκτός από πνευματική άσκηση προσφέρουν και διασκέδαση χάρη στην ποικιλία του περιεχομένου τους. Τα δομημένα προγράμματα γνωστικής άσκησης που πραγματοποιούνται με την εποπτεία ειδικού απευθύνονται κυρίως σε ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή (προστάδιο της άνοιας) και σε ασθενείς που βρίσκονται στα αρχικά και μεσαία στάδια της νόσου Alzheimer. Οι έρευνες δείχνουν ότι η συστηματική συμμετοχή σε τέτοιου είδους προγράμματα για μεγάλο χρονικό διάστημα βοηθά να σταθεροποιηθούν ή ακόμα και να βελτιωθούν οι γνωστικές λειτουργίες των ασθενών που σε αντίθετη περίπτωση θα παρουσίαζαν πτωτική πορεία. Πάντως, τα νεότερα δεδομένα σε σχέση με τη γνωστική άσκηση δείχνουν ότι ενδέχεται να είναι ωφέλιμη ακόμα και για τους υγιείς.  

Aύγουστος 2011